H διάθεση για καλλιτεχνική δημιουργία υπάρχει μέσα στα κύτταρα των ανθρώπων αναλλοίωτη δια μέσου των αιώνων. Είτε αναφερόμαστε στην Προϊστορική Περίοδο, είτε στην Σύγχρονη οι ανθρώπινες ανησυχίες πάντα θα υφίστανται με τον καλλιτέχνη να προσπαθεί να τις αποτυπώσει πάνω στην ύλη όσο αυτό του επιτρέπεται.
Μπορεί κατά το παρελθόν αντικείμενα που σήμερα τα θεωρούμε δικαίως έργα τέχνης να μην είχαν αμιγή καλλιτεχνική αλλά χρηστική αξία, παρ’ όλα αυτά όμως δεν παύουμε να θαυμάζουμε το μεράκι του πλάστη τους και να βλέπουμε μέσα από την δημιουργική του κατάσταση το τι τον απασχολούσε στην καθημερινή του ζωή.
Στο παρόν σύντομο άρθρο θα ασχοληθούμε με την σημασία της πρώτης μορφής καλλιτεχνικής έκφρασης στην Ιστορία της Ανθρωπότητας: αυτήν της Παλαιολιθικής τέχνης, ενώ πρέπει επίσης να αναφερθεί πως πολλά στοιχεία τα πήρα από εργασία μαθήματος του Μεταπτυχιακού μου πάνω στην Θρησκευτική Τέχνη και επομένως ίσως δεν μπορεί να θεωρηθεί ένα «πρωτότυπο» άρθρο.
Μυστηριώδης και μαγική τοιχογραφία από το σπήλαιο της Altamira
Η αξία της Παλαιολιθικής τέχνης ως η πρώτη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης του Ανθρώπου αποτελεί οπωσδήποτε μια θεματική μεγάλης σπουδαιότητας και ενδιαφέροντος. Ο φόβος του Παλαιολιθικού ανθρώπου απέναντι στο Υπερφυσικό και τις δυνάμεις της Φύσης σε συνδυασμό με τις περιορισμένες συγκριτικά με σήμερα αντιληπτικές του ικανότητες καθιστούσε την «καλλιτεχνική» δημιουργία περιορισμένη. Περισσότερο ο άνθρωπος της εποχής εκείνης πάσχιζε να επιβιώσει και να κατασκευάσει όπλα προκειμένου να κυνηγήσει και να προστατευθεί ακόμα και αν η κατασκευή τους και η τελειοποίησή τους διήρκησε πολλούς αιώνες. Παρ’ όλη όμως της αργοπορία αυτή σταδιακά άρχισε να παρουσιάζεται μια «καλλιτεχνική» έκφραση με τους ανθρώπους να έχουν συν τω χρόνω στη διάθεσή τους κομψά εργαλεία από πυριτόλιθο, κόκκαλο και ξύλο για τις ποικίλες ασχολίες τους χωρίς να παραλείπεται και η πλαστική έκφραση. Το 30.000 π.Χ. ο άνθρωπος αρχίζει για πρώτη φορά να απεικονίζει την πραγματικότητα όσο μπορεί πιο συμβολικά και ρεαλιστικά χρησιμοποιώντας μορφές ζώων, ανθρώπων και φυτικών μοτίβων με σκοπό όμως όχι την παραγωγή τέχνης, αλλά την απόπειρα να επικοινωνήσει με τους γύρω του και να εκφράσει τις πιο βαθιές σκέψεις του.
Μορφές έκφρασης
Η τέχνη των Παλαιολιθικών ανθρώπων γνώρισε μια ανάπτυξη αρκετά ομοιογενή στην Δυτική Ευρώπη, ενώ οι απεικονίσεις μελών ζώων και ανθρώπων αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους με απλά χαράγματα σε οστά ή σε πέτρες χωρίς να απουσιάζουν και τα σκίτσα που χαράχθηκαν με κοπίδι από πυριτόλιθο και σχέδιο με τη χρήση του δάκτυλου. Παραστάσεις πάνω σε βραχώδη τοιχώματα, στις εισόδους των σπηλαίων και σε φωτεινά μέρη του σπηλαίου (χωρίς να απουσιάζουν παραστάσεις και στα πιο σκοτεινά σημεία του) αποτελούν στοιχεία που δεν απουσιάζουν από την όλη καλλιτεχνική έκφραση. Εντύπωση προκαλεί η ακρίβεια των λεπτομερειών των ζωικών μορφών και η αποφυγή των μεγάλων συνθέσεων.
Η παρακμή της Παλαιολιθικής τέχνης έρχεται όταν οι μορφές που αναπαράγονται αρχίζουν να είναι ελλιπείς και ακατανόητες στον σχεδιασμό πριν τελικά εξαφανιστούν περίπου στο 8.000 π.Χ. Διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για την παρακμή αυτή όπως είναι η αλλαγή του κλίματος και η μετανάστευση των ζώων με την συνακόλουθη στέρηση πηγής έμπνευσης για τους καλλιτέχνες.
Ζωγραφική αναπαράσταση ζώου από το σπήλαιο της Altamira
Η σημασία της Παλαιολιθικής τέχνης
Παραπάνω αναφέρθηκε πως ο Παλαιολιθικός άνθρωπος δεν είχε στο νου του της καλλιτεχνικές τάσεις που ο σημερινός καλλιτέχνης έχει. Ενδιαφερόταν μόνο τις σκέψεις του και τις αντιλήψεις του για τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούσε και να δώσει «καλλιτεχνική» πνοή στο μαγικό και θρησκευτικό στοιχείο στο οποίο πίστευε βαθύτατα. Πιο συγκεκριμένα, ο καλλιτέχνης «εκβίαζε» μέσα από την τέχνη του την πραγματικότητα και εξέφραζε αυτό που ήθελε να πετύχει μέσα από την σκηνή που αναπαριστούσε με μαγικό τρόπο (ένα είδος βουντού δηλαδή μέσω του οποίου ό,τι αναπαριστούσε στον τοίχο, αυτό ήθελε και να συμβεί στην πραγματικότητα).
Πρέπει να σημειωθεί πως οι βραχογραφίες δεν είναι σαφές αν απεικονίζουν κυνηγετικές σκηνές ή αν είχαν λατρευτικό χαρακτήρα. Το μαγικό στοιχείο όμως πρόσφερε την ελπίδα πως ο Παλαιολιθικός άνθρωπος μπορούσε να επιτύχει αυτό που χρειαζόταν προκειμένου να επιβιώσει και να μην πεθάνει από ασιτία μέσα στο καταφύγιό του όπου έβρισκε στέγη και προστασία μαζί με τους υπόλοιπους συντρόφους του.
Το σπήλαιο της Altamira
Μία από τις πιο σημαντικές «πινακοθήκες» Παλαιολιθικής τέχνης που μας έχουν διασωθεί είναι το σπήλαιο της Altamira στην Ισπανία. Όταν έφυγαν οι πρώτοι κάτοικοί της από εκεί προς αναζήτηση νέων τόπων μας άφησαν κόκκαλα ζώων, εργαλεία αλλά και εξαίσιες ζωγραφικές συνθέσεις, σύμβολα, βραχογραφίες και εγχάρακτα σχέδια στους τοίχους του σπηλαίου τα οποία παρέμειναν ανέπαφα από την ανθρώπινη και την φυσική δραστηριότητα επί χιλιετίες. Τον 19ο αιώνα μόνο ο αγρότης Μοντέστο Κουβίγιας ανακάλυψε την σπηλιά και το 1876 ξεκίνησε η αρχαιολογική έρευνα.
Το σπήλαιο της Altamira έχει μήκος περίπου 300 μέτρα και το ύψος του ποικίλει από 2 έως 6 μέτρα. Οι έρευνες που διενεργήθηκαν έφεραν στο φως σημαντικό αριθμό αρχαιολογικών ευρημάτων από την Σολουτραία Περίοδο (18.500 χρόνια πριν) και την Μαγδαληναία Περίοδο (16.590 – 11.000 χρόνια πριν) της Παλαιολιθικής Εποχής. Η σπηλιά κατοικούνταν στα ενδότερά της από άγρια ζώα, με τους ανθρώπους να ζουν κυρίως στην είσοδό της προκειμένου να έχουν πρόσβαση στην χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.
Η οροφή της σπηλιάς είναι καλυμμένη με άνω των 15.000 ετών δίχρωμες ζωγραφικές αναπαραστάσεις κόκκινου και μαύρου χρώματος (μέσω της χρήσης κάρβουνου και άλλων ορυκτών) και εγχαράξεις που μας δείχνουν ζώα όπως βίσωνες, άλογα, ελάφια κ.ά. τα οποία ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει.
Στις αρχές του 20ου αιώνα και κατόπιν της ανακάλυψης και άλλων βραχογραφιών στη Γαλλία η επιστημονική κοινότητα, αποδέχθηκε πως πρόκειται για όντως προϊστορικές ζωγραφικές αναπαραστάσεις με τον αριθμό των επισκεπτών να περιορίζεται στα 20 άτομα την κάθε ημέρα προς αποφυγή της διάβρωσής των δημιουργιών, ενώ δεν επιτρέπεται η είσοδος σε παιδιά ηλικίας κάτω των 12 ετών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Συλλογικό, Παγκόσμια Ιστορία της Τέχνης, τόμος 1, εκδόσεις ΑΛΕΞΙΟΥ
Συλλογικό, Παγκόσμια Πολιτιστική Εγκυκλοπαίδεια «Τα μνημεία της UNESCO”, τόμος 2, εκδόσεις ΔΟΜΗ Α.Ε., ΑΘΗΝΑ
https://www.maxmag.gr/politismos/palaiolithiki-techni-sto-spilaio-tis-altamira/
Ρόκας Εμμανουήλ – Απόστολος
Μουσειολόγος – Μουσειογράφος
