γράφει η Ιωάννα Μανωλεδάκη, Ομότιμη Καθηγήτρια στη Σχολή Καλών Τεχνών (Τμήμα Θεάτρου) του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ζωγράφος, Σκηνογράφος
Η Μελίνα ως ηθοποιός και παρουσία, γενικά
Αγάπησα και θαύμασα τη Μελίνα πολλά χρόνια πριν να τη γνωρίσω προσωπικά. Παρακολουθούσα πάντα τη λαμπερή παρουσία της στη θεατρική σκηνή και φυσικά, έβλεπα - και βλέπω ακόμα- όλες τις ταινίες της, όταν προβάλλονται.
Η Μελίνα είχε μια ιδιαίτερη θεατρική παρουσία. Εκτός από τον εκρηκτικό μαγνητισμό της ερμηνείας της, που επιβλήθηκε και στον πιο σκληρό, ανταγωνιστικά, διεθνή χώρο, σε καθήλωνε και η υπέροχη φυσική της εμφάνιση, η κορμοστασιά της, ο τρόπος που γέμιζε με την παρουσία της το χώρο, είτε ήταν ο χώρος μιας θεατρικής σκηνής είτε το καρέ ενός κινηματογραφικού έργου.
Αλλά και εκτός σκηνής, η παρουσία της ήταν καθηλωτική, καθώς βάδιζε περήφανα, με μεγάλο διασκελισμό και το κεφάλι ψηλά, ατενίζοντας πέρα, σαν να έβλεπε πάντα μπροστά της ένα στόχο που βιαζόταν να κατακτήσει οπωσδήποτε: αυτό το ιδιαίτερο βάδισμά της, που ήταν κάτι σαν την προσωποποίηση της Ελευθερίας “που με βιά μετράει τη γη”.
Και βέβαια, το πλατύ, εγκάρδιο γέλιο της.
Η σχέση μου με τη Μελίνα
Στα χρόνια της Χούντας, ένιωσα έντονα την παρουσία και την τονωτική της επίδραση ακούγοντάς την τυχαία, μια μέρα, σεραδιοφωνική εκπομπή να μιλάει για την Έλλάδα. Εγώ, εκείνη την εποχή ζούσα σχεδόν μόνιμα στη Γενεύη με την οικογένειά μου, όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες που κατέφυγαν στην Ευρώπη στα χρόνια της Χούντας.
Θυμάμαι πόση συγκίνηση ένιωσα εκείνη τη μέρα, και πόση δύνμη πήρα από τη λεβεντιά της και το μεταδοτικό πάθος της. Έκλαψα, στην αρχή, και μετά ντράπηκα για τον εαυτό μου. Και είπα μεσα μου: “αυτή δεν κλαίει, αγωνίζεται.”
Από κοντά, τη γνώρισα αμέσως μετά τη μεταπολίτευση, στο Κρατικό θέατρο, όπου συναντηθήκαμε, και συνεργαστήκαμε στενά, εκείνη πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων ηθοποιών, εγώ μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής, με αρμοδιότητες εισηγητή δραματολογίου, στην προσπάθεια να υπερασπιστούμε τα δικαιώματα των Ελλήνων θεατρικών συγγραφέων. Την ίδια εποχή, που άρχισε και η συνεργασία μου με το Μίνω Βολανάκη. Υπέροχη εποχή. Γεμάτη όνειρα, παρόλη τη δύσκολη προσαρμογή στην ελευθερία, και τους αναπόφευκτους μικροκαυγάδες ανάμεσα στις διάφορες πολιτικές αποχρώσεις. Και βέβαια, έζησα από κοντά τις εκρηκτικές διαφωνίες της Μελίνας με το Μίνω, που διένυε τότε την πρώτη του θητεία στο ΚΘΒΕ, ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής.
Τους θαύμαζα και τους αγαπούσα και τους δυο.
Με τη Μελίνα συνεργάστηκα πιο στενά ακόμα, στην εποχή που εκείνη ήταν Υπουργός Πολιτισμού, και εγώ στο ΔΣ. του Κρατικού Θεάτρου. Είχαμε σχεδόν καθημερινές επαφές και νιώθαμε πάντα το ουσιαστικό και αδιάκοπο ενδιαφέρον της που ποτέ δεν μας εγκατέλειψε, ακόμα και τότε που είχε ήδη αρχίσει να την επηρεάζει η αρρώστια.
Το Ελληνικό Θέατρο οφείλει πολλά στη Μελίνα. Ήταν ο καλός του άγγελος. Αρκεί να θυμηθούμε πως ήταν αυτή που γέμισε την Ελλάδα με περιφερειακά θέατρα, και που αργότερα καθιέρωσε τη θεατρική παιδεία στα δημοτικά σχολεία για να γαλουχηθεί μια νέα γενιά που να καταλαβαίνει και να αγαπά το θέατρο αλλά και κάθε καλλιτεχνική δημιουργία. Και δεν ήταν αυτό μια χειρονομία πυροτέχνημα σαν αυτά που βλέπουμε να γίνονται συχνά για πολιτικά ωφέλη και εντυπωσιασμό. Η Μελίνα άπλωσε το θέατρο σε όλη την Ελλάδα. Το προστάτεψε, το φρόντισε, και κατάφερε να το στηρίξει με κάθε τρόπο για να επιβιώσει, ακόμα και όταν συναντούσε δυσκολίες που φαινόταν αξεπέραστες. Οικονομικές, κυρίως.
Έλεγε : “ όταν πρόκειται για την Ελλάδα, γίνομαι η μεγαλύτερη ζητιάνα”. Και βέβαια, όταν επρόκειτο ειδικά για το θέατρο η Μελίνα γινόταν ζητιάνα, σχεδόν φορτικά. Ικέτευε τους Υπουργούς Οικονομικών για μεγαλύτερες επιχορηγήσεις, μου έλεγε, θυμάμαι: “έπεσα στα πόδια του, χρυσό μου, για να μας δώσει παραπάνω” και πιστεύω πως ήταν κυριολεξία. Γιατί είχε μια τόσο ακαταμάχητη γοητεία, που φαντάζομαι πως θα ήταν δύσκολο να της αρνηθεί κανείς όταν έβαζε στο νού της να ζητήσει κάτι.
Μόνο τα μάρμαρα του Παρθενώνα δεν κατάφερε να τα δει να ξαναγυρίζουν στην Ελλάδα, όμως η παγκόσμια κατακραυγή και η γενική συναίνεση που ξεσήκωσε με τον αγώνα της, άφησε αυτόν τον παλιό οδυνηρό λογαριασμό για πάντα ανοιχτό. Και ποιος ξέρει; Ίσως κάποτε να γίνει το όνειρό της πραγματικότητα, και να ξαναγεννηθεί, όπως υποσχέθηκε,
όταν ένιωσε ότι φεύγει από κοντά μας.
Στις αρχές της δεκαετίας του 80, νομίζω το 82, βρεθήκαμε μαζί στις Βρυξέλλες, στα Ευρωπάλια. Ήμουν από τους καλλιτέχνες που είχαν επιλεγεί για να συμμετάσχουν εκείνη τη χρονιά, ως εκπρόσωποι της Ελλάδας. Εκεί, πέρα από τη γοητεία που ασκούσε στους πάντες, σε διεθνή κλίμακα, είχα την τύχη να διαπιστώσω επίσης και τη μαγική ικανότητά της να εξομαλύνει τις αιχμές και τους μικροανταγωνισμούς ανάμεσα στους καλλιτέχνες, κρατώντας ψηλά την εικόνα της Ελληνικής αποστολής. Και όλα αυτά αβίαστα, σχεδόν αυτονόητα.
Ήταν όπως ένας βιρτουόζος χορευτής που κάνει τα πιο δύσκολα βήματα επάνω στη σκηνή, κι όμως σου δίνει την εντύπωση πως όλα γίνονται άκοπα και φυσικά, και πως μπορείς κι εσύ, αν το θελήσεις, να κάνεις το ίδιο.
Την είπαν φλόγα. Εγώ θα την έλεγα μάλλον ηλεκτρισμό. Ηταν καθηλωτική, σαν φυσική δύναμη.
Τι θα ήθελα να ξαναζήσω μαζί της; Μα ακριβώς αυτήν την αίσθηση ηλεκτρισμού που σε διαπερνούσε, αυτήν την ακαταμάχητη δύναμή της να σε παίρνει μαζί της να ονειρευτής και να σε κάνει να πιστέψεις πως δεν υπάρχουν άπιαστα όνειρα.
Αυτό, που μόνο λίγοι εκλεκτοί, γεννημένοι ηγέτες, έχουν την ικανότητα να το πετύχουν.
Το Σωματείο των Φίλων του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη και η Ελένη Λαζαρίδου
Η Μελίνα δίκαια ονομάστηκε η τελευταία Ελληνίδα θεά. Η ακτινοβολία της ήταν ανεξίτηλη. Ως σήμερα, λατρεύεται σ’ όλη την Ελλάδα σαν θρύλος. Και κάθε πόλη θέλει να ονομάσει κάποιο θέατρό της με το όνομα της Μελίνας. Γιατί η Μελίνα ανήκει σε όλη την Ελλάδα. Και πάντως, στη Θεσσαλονίκη. οπωσδήποτε.
Γιαυτό και αποφασίσαμε πως δεν θα ήταν σωστό να μην συμμετάσχουμε ενεργητικά και ουσιαστικά στο έργο του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη, φροντίζοντας να υπερασπιστούμε τα όνειρα και τους στόχους της και σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα.
Το Σωματείο Φίλοι του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη που ιδρύθηκε το 1995 με την πρωτοβουλία της δημοσιογράφου Ελένης Λαζαρίδου, είχε ως στόχο να αναδείξει σε ευρύτερη βάση όλα αυτά που οραματίστηκε η Μελίνα και για τα οποία αγωνίστηκε.
Μέλη των Φίλων ήταν όλος σχεδόν ο πνευματικός και καλλιτεχνικός κόσμος της πόλης.
Ψυχή του, όμως και κινητήρια δύναμη ήταν η εξαιρετική Ελένη Λαζαρίδου, αγαπητή φίλη της Μελίνας, που με ανιδιοτέλεια και αδιάκοπη αφοσίωση επωμίστηκε το δύσκολο έργο, όχι μόνο διοικητικά, αλλά και οργανωτικά και καλλιτεχνικά, ακόμα και οικονομικά. Στα 20 χρόνια της λειτουργίας του, το Σωματείο των Φίλων είχε μια αδιάκοπη παρουσία στο χώρο της Βόρειας Ελλάδας, αλλά και μεγάλη απήχηση εκτός Ελλάδας.
Η κυριότερη από τιςτακτικές ετήσιες δραστηριότητες των Φίλων, ήταν οι Μέρες Εκφρασης και Δημιουργίας ένα ανοιξιάτικο “Φεστιβάλ”, που κατά τη διάρκειά του γινόταν εκδηλώσεις πολιτισμού κάθε είδους: Εκθέσεις, Θεατρικές παραστάσεις, Εκδόσεις, Συναυλίες και τιμητικές Βραβεύσεις. Κάθε χρόνο, από το 1997, γινοταν επίσης διαγωνισμός παιδικής ζωγραφικής, όπου συμμετείχαν ως και 40 χώρες απ’ όλο τον κόσμο, Τα έργα που προκρίνονταν, αρχικά γύρω στα 600, έπαιρναν μέρος σε μεγάλη έκθεση, που φιλοξενούνταν σε ένα από τα περίπτερα της ΔΕΘ. Τα 12 που βραβεύονταν, δημοσιεύονταν σε ένα καταπληκτικόημερολόγιο, μια έκδοση έγχρωμη, σε δύο γλώσσες, πουκυκλοφορούσε στην Ελλάδα και το εξωτερικό, και διανέμονταν σε Ελληνικούς και διεθνείς πολιτιστικούς φορείς, σε διπλωματικές αρχές, σε σχολεία, κλπ. Όσοι ήθελαν να το αγοράσουν, μπορούσαν να το βρουν στα γραφεία των Φίλων. Τα θέματα αφορούσαν κυρίως τη φύση και το περιβάλλον. Ο Πλανήτης Γη, οι Φίλοι μας τα ζώα, η Θάλασα, τέτοια θεματα.
Η Ελένη Λαζαρίδου καθιέρωσε επίσης τον ετήσιο θεσμό βράβευσης αριστούχων φοιτητών, με το βραβείο Μελίνα Μερκούρη, ώστε να διευκολυνθούν στις περαιτέρω σπουδές τους, και τίμησε Οργανισμούς κοινής ωφέλειας με ανθρωπιστική προσφορά, διαθέτοντας μεγάλο μέρος από το προσωπικό της εισόδημα, χωρίς να γίνεται ποτέ αυτό δημόσια γνωστό.
Μπορούμε να πούμε ότι αν κάποιος προσπάθησε περισσότερο από κάθε άλλον να κάνει πραγματικότητα τα οράματα της Μελίνας, αυτός ήταν η Ελένη Λαζαρίδου.
Ο πιο ανιδιοτελής και ακούραστος άνθρωπος που έχω γνωρίσει, αλλά και ο πιο ενδοστρεφής και χαμηλών τόνων, που δεν τιμήθηκε ποτέ όσο της άξιζε.
