Του Ρόκα Εμμανουήλ-Απόστολου - Μουσειολόγος-Μουσειογράφος
Τη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης και των καίριων πολιτικών ανακατατάξεων ο Πολιτισμός φαίνεται να μπορεί να παίξει σπουδαίο ρόλο στην εξωτερική πολιτική μιας χώρας και να προβάλλει την εικόνα της προς τα έξω εξυπηρετώντας σκοπούς που μόνο ένας διπλωμάτης θα ήταν δυνατό να πετύχει. Με την κατάλληλη προετοιμασία και έχοντας κατά νου ότι η κουλτούρα και οι πολιτιστικές πρακτικές έχουν αποκτήσει τεράστιο νοηματοδοτικό βάρος στις σύγχρονες κοινωνίες, οι πολιτιστικοί διπλωμάτες μπορούν να γίνουν πρέσβεις των κρατών τους και να φέρουν με την προσπάθειά τους τα επιθυμητά αποτελέσματα εξωραϊσμού της εικόνας αυτών. Άλλωστε μην ξεχνάμε σαν παράδειγμα ότι και το αμερικανικό πολιτιστικό προϊόν της τηλεόρασης και του κινηματογράφου εδώ και δεκαετίες προβάλλεται σε όλον σχεδόν τον κόσμο με αποτέλεσμα τις τελευταίες δεκαετίες να έχει κυριαρχήσει ο αμερικανικός τρόπος ζωής σε ποικίλες πτυχές της καθημερινότητας.
Πριν προχωρήσουμε περισσότερο, κρίνεται απαραίτητο να διασαφηνίσουμε τι εννοούμε με τον όρο «Πολιτιστική Διπλωματία», καθώς δεν είναι τόσο γνωστός στο ευρύ κοινό που έχει συνηθίσει να ακούει για τους κλασικούς διπλωμάτες και το εξίσου σημαντικό έργο τους. Επίσης θα αναφερθούμε περιληπτικά στις πολιτιστικές πολιτικές δυναμικές που κρύβει η Ελλάδα ως χώρα με τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα και τις δυνατότητες που κρύβει η πολιτιστική διπλωματία όταν συνδυαστεί με την εξωτερική πολιτική.
Λούβρο: Ένα μουσείο-σταθμός στην ιστορική και διπλωματική διαδρομή της Γαλλίας
Τι είναι η Πολιτιστική Διπλωματία και που έχει εφαρμογή;
Με το όρο πολιτιστική διπλωματία εννοούμε την χρήση των ιδιαίτερων πολιτιστικών γνωρισμάτων ενός λαού προς εξυπηρέτηση σκοπών εξωτερικής πολιτικής, ενώ τα άτομα που ασχολούνται με την πολιτιστική διπλωματία και θεωρούνται γνώστες της κουλτούρας, της ιστορίας, των παραδόσεων και των πολιτιστικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών ενός λαού ή μιας κοινότητας ονομάζονται πολιτιστικοί διπλωμάτες. Η ιδιαιτερότητα της πολιτιστικής διπλωματίας είναι ότι δεν προτάσσει ως βασική επιδίωξη το συμφέρον, αλλά την κατανόηση των προτεραιοτήτων, των αξιών και των συμβόλων των άλλων χωρών, καθώς όταν γνωρίζει κανείς τους φόβους, τις χαρές και την ψυχοσύνθεση μέσω της τέχνης ενός λαού, γνωρίζει και τον τρόπο με τον οποίο θα διαπραγματευτεί μαζί του. Εξάλλου οι κατεξοχήν θεματοφύλακες του υλικού πολιτισμού: τα μουσεία διαθέτουν μέσα από τις συλλογές τους το ιστορικό, πολιτιστικό και εθνικό υπόστρωμα κάθε λαού και αυτό τα καθιστά σε σημαντικό βαθμό διαμορφωτές εθνικής ταυτότητας στο εσωτερικό μιας χώρας και πρέσβεις ενός πολιτισμού στο εξωτερικό .1
Ιστορικά, στο διάβα των αιώνων οι επιδιώξεις της εξωτερικής πολιτικής των κρατών απαιτούσε τη χρήση του πολιτισμού ως ένα εργαλείο εντυπωσιασμού, γοήτρου και επιρροής. Από την εποχή του Ρωμαϊκού κράτους με την μεγαλοπρεπή επίδειξη της αυτοκρατορικής αυλής, των μεγάλων βιβλιοθηκών και των πλούσιων μεγάρων έως τα σημερινά χρόνια με τις μοντέρνες και ανεπτυγμένες πρωτεύουσες των ισχυρών πολιτικά και οικονομικά χωρών, η πολιτιστική διπλωματία φαίνεται πως μπορεί να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στα παγκόσμια πολιτικά δρώμενα. Η εικόνα μιας κυβέρνησης και κατ’ επέκταση ενός κράτους αντικατοπτρίζει το πολιτιστικό επίπεδο, τη δύναμη και την κοινωνικο-οικονομική επιφάνεια ενός λαού, ενώ τα διάφορα πολιτιστικά προϊόντα που θα εξαχθούν σε γειτονικές και όχι μόνο χώρες αλλάζουν τις συνολικές εντυπώσεις που έχει κάποιος απέναντι σ’ αυτόν. Βέβαια η πολιτιστική καλλιέργεια και επιρροή μιας κοινότητας δεν τεκμαίρεται μόνο από τα κτίρια, την κινηματογραφική βιομηχανία ή τη μόδα που προωθεί, αλλά και από τα πανεπιστήμια και την επιστημονική έρευνα, τις βιομηχανικές μονάδες που υφίστανται, την τεχνολογική πρόοδο, την εικόνα των πόλεων που της ανήκουν και γενικότερα από την συμπεριφορά και στάση των πολιτών της 2 . Μάλιστα οι εκάστοτε κυβερνήσεις θα μπορούσαν να συνεργαστούν και να προσφέρουν πολύτιμη αρωγή στην πολιτιστική διπλωματία μέσω της οικονομικής ενίσχυσης των πολιτιστικών βιομηχανιών, της προώθησης της επιστημονικής έρευνας με την προσέλκυση φερέλπιδων νέων επιστημόνων σε ιδρύματα και πανεπιστήμια, της δημιουργίας μεγάλων και κατάλληλα εξοπλισμένων μουσείων, της εξαγωγής ταινιών κ.τ.λ. Αυτές οι πρακτικές θα έχουν ως αποτέλεσμα όχι μόνο την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, αλλά και τη διαφήμιση των επιτευγμάτων της στο εξωτερικό με την παράλληλη βελτίωση της διαπραγματευτικής ικανότητάς της σε ποικίλα πολιτικά και μη ζητήματα.
1 Πέτρος Καψάσκης, Πολιτιστική Διπλωματία: Τα Μουσεία ως Διπλωμάτες, Huffington Post, ημερομηνία δημοσίευσης: 27.4.2017, (http://www.huffingtonpost.gr/petros-kapsaskis/-_11344_b_16287696.html)
2 Χρήστος Γιανναράς, Πολιτιστική Διπλωματία: προθεωρία ελληνικού σχεδιασμού, εκδόσεις Ίκαρος, 2003, Β’ έκδοση
Έμβλημα του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας
Η Πολιτιστική Διπλωματία της Ελλάδας: δυνατότητες και προοπτικές
Η Ελλάδα αποτελεί αδιαμφισβήτητα μια χώρα με πλούσια ιστορία και με πολιτισμό ο οποίος έθεσε τις πολιτικές και κοινωνικές βάσεις του σύγχρονου δυτικού κόσμου και γι’ αυτό μελετάται στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο. Η δύναμή του ελληνικού πνεύματος εστιάζεται ακριβώς στην οικουμενικότητά του η οποία είχε τη δυνατότητα να αφομοιώνει και να επηρεάζει ξένους πολιτισμούς δημιουργώντας πολιτιστικά και κρατικά μορφώματα πρωτοφανούς δυναμικής.
Περνώντας το κατώφλι των Μέσων χρόνων, η αφομοιωτική δύναμη του ελληνικού πολιτισμού ανιχνεύθηκε κυρίως στον χώρο της Εκκλησίας, η οποία μέσω της ελληνικής γλώσσας, του ελληνικού πνεύματος που αποτέλεσε τη βάση του Ορθόδοξο δόγματος και της συναλληλίας που υπήρχε μεταξύ Αυτοκράτορα και Οικουμενικού Πατριάρχη, ωφέλησε τα μέγιστα στην ανάπτυξη αλλότριων πολιτισμών σε νέες θρησκευτικές (χριστιανικές) και πολιτιστικές βάσεις.
Παρ’ όλα αυτά, με το πέρασμα των αιώνων και την επικράτηση των νεοφιλελεύθερων εθνικιστικών ιδεολογιών τους 18ο και 19ο αι. σχηματίσθηκαν νέα κράτη στα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με αποτέλεσμα να χαθεί συν τω χρόνω μαζί με τους ελληνικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων, του Καυκάσου, της Μ. Ασίας και της Μέσης Ανατολής και η οικουμενικότητα του εξαιρετικά ανοιχτού ελληνικού πνεύματος προς όφελος μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων. Πλέον, το ελληνικό πολιτιστικό υπόστρωμα του εξωτερικού μπορεί να ανιχνευθεί στις ελληνικές παροικίες όπου ζουν συμπαγείς πληθυσμοί ελληνικής καταγωγής και οι οποίοι κρατούν τους πνευματικούς δεσμούς τους με την Ελλάδα αδιατάρακτους ή ελαφρώς αλλοιωμένους μέσω της ελληνικής γλώσσας, της θρησκείας και των κοινών εθίμων και παραδόσεων. Στο σημείο αυτό καίριο ρόλο μπορεί να παίξει ξανά η Ορθόδοξη Εκκλησία με την αρχαιοπρεπή γλώσσα της, τα πολιτιστικά και παραδοσιακά σωματεία της παροικίας, οι εθνικές ενώσεις που ευαισθητοποιούν τους ομογενείς ως προς τα εθνικά θέματα, οι σύλλογοι που δραστηριοποιούνται στο χώρο της λαϊκής μουσικής και πολιτισμού και γενικότερα οποιαδήποτε οργάνωση θυμίζει την εθνική καταγωγή και τις κοινές ρίζες της ομογένειας με την χώρα καταγωγής της.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η περιφέρεια εντός της οποίας τοποθετείται η Ελλάδα βρίσκεται πολιτικά σε κρίσιμη καμπή, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τα όσα συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική, τα Δυτικά Βαλκάνια, αλλά και τη Τουρκία. Έτσι, το Ελληνικό κράτος, εκτός της βοήθειας που θα μπορούσε να προσφέρει στους Έλληνες του εξωτερικού (αλλά και σε όποιον ενδιαφερόμενο) μέσω της οικονομικής ενίσχυσης, της αποστολής διδασκάλων και εκπαιδευτικών βιβλίων που μπορούν να τονώσουν το εθνικό/ηθικό/παιδευτικό αίσθημα, του ιατροφαρμακευτικού υλικού σε φιλανθρωπικά σωματεία κ.τ.λ., θα ήταν δυνατό να οργανώσει επίσης και την προβολή ντοκυμαντέρ ιστορικού και όχι μόνο περιεχομένου, την εξαγωγή ταινιών/σειρών ελληνικής παραγωγής σε έτερες χώρες, την αποστολή επιστημονικού προσωπικού σε ερευνητικά κέντρα ή σε αρχαιολογικές ανασκαφές, την οποιουδήποτε τύπου ενίσχυση ίδρυσης βιβλιοθηκών, νοσοκομείων, σχολείων κ.τ.λ., τη σύναψη συνεργασίας σε διάφορα πολιτιστικά δρώμενα κ.α. Το βασικό στοιχείο που απουσιάζει όμως από τον Ελληνικό σχεδιασμό πολιτιστικής διπλωματίας είναι η δόμηση μιας γραφειοκρατίας με καθήκον την οργάνωση μιας συγκεκριμένης στρατηγικής με επίκεντρο τον πολιτισμό και τον επικουρικό του ρόλο αναφορικά με τη θέση και τη σημασία της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή .
Με τις κατάλληλες παρ’ όλα αυτά και εποικοδομητικές συνεννοήσεις οποιαδήποτε χώρα μπορεί να προωθήσει θετικά την δημόσια εικόνα της και να εξάγει τη στάση, τον πολιτισμό και την κουλτούρα της στον κόσμο με στόχο τον εξωραϊσμό του προφίλ της και την βελτίωση των διακρατικών σχέσεών της.
ΠΗΓΕΣ
Πέτρος Καψάσκης, Πολιτιστική Διπλωματία: Τα Μουσεία ως Διπλωμάτες, Huffington Post, ημερομηνία δημοσίευσης: 27.4.2017, (http://www.huffingtonpost.gr/petros-kapsaskis/-_11344_b_16287696.html),
Χρήστος Γιανναράς, Πολιτιστική Διπλωματία: προθεωρία ελληνικού σχεδιασμού, εκδόσεις Ίκαρος, 2003, Β’ έκδοση
Μάρκος Τρούλης, Ελληνική πολιτιστική διπλωματία: Δυνατότητες και προοπτικές, Ινφογνώμων Πολιτικά, ημερομηνία δημοσίευσης: 30.6.2017, (http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2017/06/blog-post_514.html)
