Από τις πάνω από πεντακόσιες προσωνυμίες για τη Θεοτόκο που συναντά κανείς στον ελληνικό χώρο πολλές είναι εκείνες που απαντώνται στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα και έχουν άμεση σχέση με τα χαρακτηριστικά της εικόνας και του ναού Της, τις ιδιότητές Της, τη θέση και την παράδοση της ίδρυσης της εκκλησίας Της.
Τα Θεοτοκωνύμια είναι ονόματα διακριτά, που φανερώνουν οικειότητα και την πνευματική ανάγκη των ανθρώπων να πλησιάσουν περισσότερο τη μορφή Της. Η επίκλησή Της, σχεδόν αυθόρμητη, συναντιέται σε καθημερινή βάση καθ’ όλη τη διάρκεια των κύκλων του χρόνου και της ζωής: από τα νανουρίσματα, τα τραγούδια αγάπης, γάμου, ξενιτιάς έως τα μοιρολόγια.
“Ιδού, εις αιώνα μακαρίζουσί Σε πάσαι αι γενεαί, Υπερευλογημένη και Κεχαριτωμένη”
Το όνομα της Παρθένου Μαρίας είναι γνωστό και με τα επίθετα Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη εξαιτίας των εικόνων της που φανέρωσαν την ύπαρξή τους με κάποιο θαύμα ή όραμα σαν αυτό που εμφανίστηκε στη μοναχή Πελαγία το 1823 στην Τήνο και που κατά την παράδοση οδήγησε στην εύρεση της εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Η παράδοση θέλει επίσης ως κτήτορες τους ναού της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής ή Καταπολιανής στην Πάρο τον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη.
Ενδεικτική είναι η παράθεση των προσωνυμιών που ακολουθεί:
Η Παναγιά η Θαλασσινή στην Άνδρο είναι κτισμένη σε ένα βράχο μέσα στη θάλασσα. Θεοτόκισσα ονομάζεται στην Τήλο, Πρωτόθρονη, Χρυσοπολίτισσα και Δροσιανή στη Νάξο, Βλεφαριώτισσα στην Αστυπάλαια, Γκρεμνιώτισσα στην Ίο, του Κήπου στη Μήλο, της Άμμου στη Σίφνο, Χρυσοπολίτισσα στη Νάξο, Καβουριανή ή Καβουράδαινα και Κυρά στη Λέρο, Κυρά-Ψηλή στην Κάλυμνο.
Παναγία η Πελαγιανή, Θαλασσομαχούσα, Συντριανή στην Κέα, Σκοπιανή στη Σέριφο, Κουμάνα και Διασώζουσα στην Πάτμο, Παντάνασσα στους Αρκιούς.
Λουβιαρίτισσα επειδή στα κελιά της έμεναν οι Λουβιάρηδες, οι λεπροί στη Ρόδο, Γαλατούσα γιατί βοηθά τις λεχώνες με πρόβλημα στο θηλασμό, αλλά και Τσαμπίκα, Κρεμαστή και Καλόπετρα στη Ρόδο. Παναγία των Μαγαζιών στη Σύρο, από τους μαγαζάτορες που έκαναν επίκληση στη βοήθειά της, Κανάλα στην Κύθνο γιατί στην τοποθεσία Κανάλι βρέθηκε η εικόνα της.
Η Παναγία του Χάρου είναι μοναδική εικόνα της Παναγίας που δεν κρατά το Θείο Βρέφος αλλά τον Εσταυρωμένο Χριστό και βρίσκεται στο μοναστήρι της Παναγίας στο νησί των Λειψών.
Η Παναγία η Χοζοβιώτισσα ή Κυνηγημένη είναι η ονομασία του μοναστηριού στην Αμοργό και πανηγυρίζει στις 21 Νοεμβρίου.
Επίθετα δίδονται και λόγω της ημερομηνίας εορτής της Παναγίας: στη Σαντορίνη η Τριτιανή εορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα ενώ στη Σίφνο η Παναγία η Δεκαπεντούσα τον Δεκαπενταύγουστο, που είναι σε όλες τις περιπτώσεις και το αποκορύφωμα των λατρευτικών εκδηλώσεων. Στο “Πάσχα του Καλοκαιριού”, η κατάνυξη συναντά την κοινωνικότητα των πανηγυρικών συναθροίσεων, όπως για παράδειγμα, στην Πέρα Παναγιά της Κάσου όπου το πανηγύρι ζωντανεύει με τους ήχους της παραδοσιακής λύρας και του λαούτου στα βήματα της σούστας και του ζερβρού. Σε κάποια μέρη μάλιστα ακόμη και σήμερα “το πανηγύρι κρατά δυο ημέρες” με την θαυματουργή εικόνα να περιφέρεται από σπίτι σε σπίτι για να ευλογήσει τα μέλη κάθε οικογένειας χαρίζοντάς τους υγεία και ευημερία για όλη τη χρονιά.
