της μπλόγκερ Σοκατζού. «Άλλος για Χίο τράβηξε κι άλλος για Μυτιλήνη
κι άλλος στση Σύρας τα στενά αίμα και γάλα πίνει..»
Από Πειραιά είναι περίπου τέσσερις ώρες η διαδρομή και πολύ λιγότερο με αεροπλάνο. Στο ιντερνετ θα φανούν τα δρομολόγια με τις διαφορές χρόνου κ αντιτίμου, αλλά όχι πόσο παλιά ή πόσο απεριποίητα είναι τα πλοία, ούτε αν βρείτε καρέκλα να καθίσετε. Με το που θα αράξει το πλοίο στην Ερμούπολη, καλαθάδες θα μπουν, για να διαλαλήσουν τα συριανά λουκούμια. Φτάνοντας θα διαπιστώσετε, αν είναι μέρα, ότι το νησί πλέον είναι διάσπαρτο από οικήματα, πεδίο δόξης λαμπρό της δόμησης των προ κρίσης εποχών με κατά βούληση αρχιτεκτονική.
Το λιμάνι είναι ένας φυσικός όρμος από όπου ξεκινά η πόλη, για να αναρριχηθεί σε δυο λοφίσκους που στέφονται από εκκλησίες, ο ένας της Άνω Σύρας με τον παλιό καθολικό ναό του Σαν Τζώτζη (ο ιππότης άγιος των δυτικών) και ο άλλος του Δήλι με τον ορθόδοξο ναό της Ανάστασης (1879-1909), σε αντίστιξη με το καθολικό στοιχείο. Στα αριστερά του λιμανιού το Νεώριο (=ναυπηγείο), υπολειτουργεί πλέον με αντίτιμο δυο χιλιάδες άνεργους ντόπιους. Και σε συνέχεια ο ταρσανάς με το Λαζαρέτο (λοιμοκαθαρτήριο).
Σε γκραβούρα του 1806 φαίνεται να κατοικείται μόνο ο τειχισμένος λόφος της Άνω Σύρου, ενώ μέσα σε τριάντα χρόνια αναπτύχθηκε στην παραλία το αστικό στοιχείο, δηλ η Ερμούπολη (η πόλη του κερδώου Ερμή), από επυλίδες κυρίως από Χίο (συνοικία Βροντάδο), Ψαρά (συνοικία Ψαριανών), Μυτιλήνη και Κάσο πριν και μετά την καταστροφή τους από τους Τούρκους αλλά και από άλλα μέρη της Ελλάδος, Πελοπόννησος, Κρήτη, Μακεδονία (θα συναντήσετε σπίτια με ψήγματα αντίστοιχης αρχιτεκτονικής). Αργότερα (1922), όταν γέμισε το νησί από πρόσφυγες, τους πολιτογράφησαν και τους εγκατέστησαν στην Άνω Σύρα. Ακόμα και σήμερα είναι εμφανής η διαφορά αστικού πληθυσμού από αυτόν της υπαίθρου, των νέων εποίκων και των κατοίκων της Άνω Χώρας. Πυκνοκατοικημένο νησί με περίπου 30.000 ανθρώπους, διακρίνονται σε ορθόδοξους και καθολικούς, σφύζει από ζωή χειμώνα καλοκαίρι. Οι κάτοικοι ασχολούνται με αστικές εργασίες, με τη γεωργία, τη θάλασσα, το εμπόριο, τα λουκούμια, το σουσάμι, πρόσφατα με τον τουρισμό κ τους φοιτητές. Αγαπούν τη μουσική, την ομορφιά, την καθαριότητα.. έχουν άφατη κινητικότητα για όλα τα θέματα. Τα ερείπια από τα βιομηχανικά κτίρια στα νότια της Ερμούπολης δηλώνουν την άνθιση της οικονομίας στο δεύτερο ήμισυ του 1800. Οι αστοί φρόντισαν τον καλλωπισμό της πόλης αλλά και τον «καλλωπισμό» του πνεύματος. Άνοιξαν σχολεία, εδώ μαθήτευσαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Δημ. Βικέλας, Ο Γιώργος Σουρής ο Συγγρός, ο Προβελλέγγιος. Έφεραν τον Τσίλλερ να κτίσει το Δημαρχείο (1889), διαμόρφωσαν την πλατεία Μιαούλη, έφτιαξαν τον Άγιο Νικόλαο, το δημοτικό θέατρο Απόλλων παρόμοιο με αυτό της Πάτρας και της σκάλας του Μιλάνου (1862-1864, αρχιτέκτονας ο Pietro Sampo) και υπέροχα μαρμάρινα σπίτια.
Όλα είναι δρομολογημένα, για να διευκολυνθεί η ζωή των κατοίκων κ των επισκεπτών. Υπάρχει ελεύθερο πάρκινγκ στο Νησάκι, στο λιμάνι αλλά και σε δυο σημεία έξω από την Ερμούπολη (Δόξα-Λαζαρέτο) απ' όπου λεωφορειάκια δωρεάν μεταφέρουν σε διάφορα σημεία της πόλης, άλλα με ένα ευρώ μεταφέρουν σε πιο μακρινά σημεία από το κέντρο πχ την Άνω Σύρα. Η κάθε στάση στεγάζεται με αναρτημένα αναλυτικά τα δρομολόγια. Στο λιμάνι είναι και τα ΚΤΕΛ με δρομολόγια για όλο το νησί. Παντού υπάρχουν καλόγουστα καταλύματα και ανάλογα με το βαλάντιο σας διαλέγετε. Οι διαφορές τιμών σχετίζονται με την εποχή, δίκλινο των 25 ευρώ τον Ιούλιο θα το βρείτε 65 ευρώ τον Αύγουστο. Αν φτάσετε στο νησί και δεν έχετε κλείσει, τώρα με την κρίση, θα βρείτε. Δυστυχώς τα αυτοκίνητα τον Αύγουστο είναι παραπάνω από ότι σηκώνει η Ερμούπολη και ατυχώς η χωροταξία της πόλης είναι τέτοια που δεν μπορεί να πεζοδρομηθεί. Η κυκλοφορία και η ηχορρύπανση στο λιμάνι είναι ενοχλητική για κάποιον που θέλει να ησυχάσει. Παντού ελληνικές πινακίδες, ένα νησί για ντόπιους και όχι προσφορά στο βωμό του τουρισμού.
Γύρω από το λιμάνι υπάρχουν δαιδαλώδη στενάκια, τα περισσότερα πεζόδρομοι, με καλόγουστα μαγαζιά, στεγασμένα τα περισσότερα στα παλιά αρχοντικά. Έχουν καλή μουσική, καλό σέρβις, ευγενικούς ανθρώπους (πανσπερμία από όλη την Ελλάδα). Πολύ καλά ζαχαροπλαστεία, όπως του Αθυμαρίτη, παιχνιδιάρικα καφέ όπως «Στης Νινέττας», στο στενό Ροΐδη, πίσω από τον ΟΤΕ που σερβίρει κατά βούληση πίτες, γλυκά, ροφήματα και πιάτο ημέρας. Ο φούρνος του Ντάνου με τις υπέροχες ταχινόπιτες και όχι μόνο. Το εστιατόριο του Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Γυναικών Σύρου, το «Καστρί» (www.to kastri.blogspot.com), στο πρώτο στενό αριστερά ανεβαίνοντας τη Βενιζέλου (Πάρου 13) με σπιτικά πεντανόστιμα, καλομαγειρεμένα, φρέσκα φαγητά, χορταστικές μερίδες που παρασκευάζουν οι γυναίκες της Άνω Χώρας (το φαγητό στη Σύρο πάσχει). Λειτουργεί μόνο 9-5 αλλά τα ταψιά αδειάζουν νωρίτερα, γι αυτό περάστε για την παραγγελία σας νωρίτερα. Στο δρόμο της αγοράς, αριστερά στο «Στενό της Ευτυχίας» (Πελοποννήσου), το πιο δροσερό της πόλης, με τις μυρωδιές παραδοσιακού καφενείου και πελάτες συριανούς. Το ουζερί «Η Νησιώτισσα» με μεζέδες ούζου, σε κάθετο από την παραλία κι αυτό στέκι συριανών. Στην αγορά τους θα διαλέξετε τη λούζα, καπνιστό χοιρινό με κανέλα, εύγεστα πικάντικα τυριά, συριανά λουκάνικα, εξαιρετικό ξύδι, κάπαρη και βέβαια λουκούμια, ταχίνι, παστέλια και χαλβαδόπιτες.
Στην κεντρική πλατεία Μιαούλη γίνονται συναυλίες με τον κόσμο να κάθεται στα σκαλιά του Δημαρχείου. Τα βράδια γεμίζει κόσμο και παιδιά. Στο κάτω μέρος της υπάρχει ένα θερινό σινεμά, στο παλιό δημοτικό παντοπωλείο, θεμελιωμένο επί Όθωνος, το Παλλάς, με λουλούδια και πρασινάδες, όπου η οθόνη έχει φόντο ένα υπέροχο νεοκλασικό κτίριο. Η κινηματογραφική λέσχη Πρωτοβάθμιας ακόμα και το καλοκαίρι έχει προβολές. Επισκεφθείτε το Δημαρχείο για να θαυμάσετε την μαρμάρινη σκάλα με πακτωμένα σκαλιά στον τοίχο. Και απέναντι την μαρμάρινη εξέδρα για τη φιλαρμονική.
Αφεθείτε στα βήματα σας που θα σας οδηγήσουν στα άπειρα δρομάκια και σκαλάκια που με τη σειρά τους οδηγούν σε γειτονιές της πόλης. Στα βορειανατολικά, στη συνοικία Βαπόρια, και κέντρο τα νεοκλασικά της άρχουσας τάξης με θυρεούς ή επιγραφές και στα νοτιοδυτικά μικρά ταπεινά σπιτάκια της εργατιάς φτιαγμένα με απέριττη λιτότητα, κάτασπρα με πινελιές από πράσινο ή γαλάζιο στα παραθύρια. Πλακόστρωτοι με μάρμαρο δρομίσκοι, πεντακάθαροι σε άσπρο γκρι χρώμα με ελάχιστα δένδρα κ λουλούδια.
Σε ένα παράλληλο δρόμο από την παραλία (περίπου δεύτερος στη σειρά) βρίσκεται η πανέμορφη, τρίκλιτη βασιλική εκκλησία της Κοίμησης της Παναγίας ή των Ψαριανών (1828/9) στη συνοικία των Ψαριανών. Στον πρόναο, στο αριστερό εικονοστάσι αναζητείστε την εικόνα της Κοίμησης του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου του 16ο μΧ. αιώνα. Μια οικογένεια ψαριανών, πριν 500 χρόνια περίπου, την έφερε στη Σύρο. Σχετικά πρόσφατα την πρόσεξε ο αρχαιολόγος –βυζαντινολόγος Γ. Μαστορόπουλος. Στη διαδικασία του καθαρισμού στη βάση του κεντρικού κηροπηγίου στο κάτω μέρος της απεικόνισης, ανακάλυψαν το όνομα του μεγάλου καλλιτέχνη από την Κρήτη.
Ο Άγιος Νικόλαος (1844-1906). Μια μεγαλόπρεπης, αυτοκρατορική, δυτικότροπη εκκλησία που δεσπόζει στον άξονα δεξιά της κεντρικής πλατείας, πάνω από το θέατρο, πριν από τη συνοικία Βαπόρια. Λάμπει τη νύκτα. Η καλλίτερη εκκλησία των Βαλκανίων διατείνονται οι ντόπιοι.. Αξίζει να διαβείτε το κατώφλι της, για να αντιληφθείτε τον πλούτο της πόλης. Στο κηπάριο μπροστά από την εκκλησία είναι στημένο το πρώτο στην Ελλάδα μνημείο του Άταφου Αγωνιστή δηλ του άγνωστου στρατιώτη (1830) και οι προτομές των δύο Κασίων εφοπλιστών Ρεθύμνη, ευεργετών της πόλης. Πάνω από τον Άγιο Νικόλα ξεκινά η συνοικία των πάλαι ποτέ εφοπλιστών και πλουσίων, τα Βαπόρια, με υπέροχα καλόγουστα αρχοντικά, αρκετά κτισμένα πάνω στη θάλασσα. Τα περισσότερα σήμερα είναι πολυτελείς ξενώνες. Εκεί κατεβαίνοντας σκαλιά μπορείτε να κάνετε μπάνιο σε σχετικά υπήνεμα σημεία, όταν φυσά βοριάς αλλά και να πιείτε τον καφέ ή το ούζο σας απολαμβάνοντας το Αιγαίο. Η Μητρόπολη όμως της Ερμούπολης είναι η τρίκλιτη με θόλο εκκλησία της Μεταμόρφωσης (1824), ευθεία, αριστερά πάνω από την κεντρική πλατεία Μιαούλη, με ψηφιδωτά από βότσαλο στην αυλή.
Στην περιοχή Νησάκι, στο λιμάνι, στις παλιές αποθήκες του 1834, στεγάζεται η πινακοθήκη Κυκλάδων που φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις. Το βράδυ η ευρύτερη περιοχή κλείνεται και δημιουργείται πεζόδρομος καθώς εκτυλίσσεται το σενάριο της νυκτερινής ζωής. Για εκθέσεις εκτός από τις ιδιωτικές, υπάρχει ακόμα και η αίθουσα Βάτη στο ισόγειο του Δημαρχείου αριστερά. Το Πνευματικό κέντρο, πρώην λέσχη «Ελλάς», ανηφορίζοντας για το Θέατρο αριστερά, όπου στεγάζεται μια μικρή συλλογή από αντίγραφα κυκλαδικών ειδωλίων (αν είσαστε τυχεροί θα σας ξεναγήσουν παιδιά του δημοτικού, μια ευχάριστη έκπληξη), αίθουσα εκδηλώσεων (η πρώην αίθουσα χορού με τοιχογραφίες) και αίθουσα εκθέσεων Ροΐδη. Εκθεσιακός χώρος είναι και η ανακαινισμένη έπαυλη Τσιροπίνα στην Ποσειδωνία.
Στο Δημαρχείο, στην πάνω αριστερή γωνία του βλέποντας το, στεγάζεται σε τέσσερις μικρές αίθουσες το αρχαιολογικό μουσείο (τηλ. 22810 88487) με τα ευρήματα από τους πρωτοκυκλαδικούς τάφους της Χαλανδριανής και του οχυρωμένου πρωτοκυκλαδικού οικισμού Καστριού της Σύρου (μη επισκέψιμοι δυσπρόσιτοι χώροι στο βόρειο τμήμα) αλλά και από άλλες ανασκαφές στο Αιγαίο. Αξιόλογα είναι τα εκτεθειμένα αποσπάσματα από το χειρόγραφο ημερολόγιο της ανασκαφής του Χρήστου Τσούντα. Επίσης υπάρχουν και ευρήματα από τη ρωμαϊκή και ελληνιστική εποχή εποχή.
Στο ισόγειο του πνευματικού κέντρου, με είσοδο από την πλατεία, στεγάζεται η δημοτική βιβλιοθήκη με παλιές τυπογραφικές μηχανές. Μπαίνοντας δεξιά εκτίθενται τα εργαλεία της γραφής και η γραπτή επικοινωνία, μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση. Στα αριστερά του Δημαρχείου το ιστορικό αρχείο Κυκλάδων. Στο δρόμο πίσω από το δημαρχείο, λίγο αριστερά, σε ένα αρχοντικό τα γραφεία του πανεπιστημίου του Αιγαίου.
Βγαίνοντας από την πόλη, νότια, στην πινακίδα για Άνω Χώρα στα δεξιά, στρίβουμε στο πλακόστρωτο. Σε αυτό το δρόμο θα συναντήσουμε το ορθόδοξο, της κοινοπολιτείας και το καθολικό νεκροταφείο στα αριστερά μας. Ιδιαίτερα το ορθόδοξο του αγίου Γεωργίου είναι μια ταφική γλυπτοθήκη. Η ματαιοδοξία των αρχόντων του τόπου μας άφησε εξαιρετικά δείγματα ταφείων (ταφείον= τάφος) και γλυπτικής που πλέον ασυντήρητα καταρρέουν. Επιμελημένες επιτύμβιες επιγραφές δηλώνουν την καταγωγή , το επάγγελμα, τη δράση, τον ηθικό και ενάρετο βίο των αποθανόντων και ότι είναι «κτήμα» της οικογένειας τάδε. Αναζητείστε και τις απλές επιτύμβιες πλάκες με περιτρέχοντα πλοχμό (περικοκλάδα) και το χαρακτηριστικό του επαγγέλματος του θανόντος πχ καράβι για τον ναυτικό.
«Μια φούντωση μια φλόγα που έχω μέσα στην καρδιά
Λες και μάγια μου 'χεις κάνει φραγκοσυριανή γλυκιά..»
Μάρκος Βαμβακάρης
Συνεχίζοντας το δρόμο θα φτάσετε σε μια από τις τρις εισόδους του κάστρου της Άνω Χώρας (είσοδος Καμάρα, είσοδος Πάνω τέρμα και από την αντίθετη πλευρά η είσοδος Πορτάρα) με άνετο χώρο για στάθμευση. Η περιήγηση είναι κατά βούληση και πόσο αντέχετε να ανεβοκατεβαίνετε τα πεντακάθαρα στενάκια. Αξίζει το μουσείο Βαμβακάρη και η έκθεση παραδοσιακών επαγγελμάτων και ιστορικού αρχείου της Άνω Πόλης. Η περιοχή είναι διάσπαρτη από εκκλησίες κυρίως καθολικές. Πάνω ψηλά, πριν τον Σαν Τζώρτζη που τώρα επισκευάζεται και δεν είναι επισκέψιμος, υπάρχουν δύο ταράτσες με θέα όλη την πόλη, ιδιαίτερα νύχτα με φεγγάρι, με καλή μουσική και τα παρεμφερή του καφέ/μπαρ. Από εδώ μπορείτε να κατεβείτε και με τα πόδια στην πόλη από τρις διαφορετικές εξόδους.
Στο νοσοκομείο απέναντι, σε ένα βιομηχανικό κτίριο έχει στηθεί το Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης (τηλ. 22810 81243, www.ketero.gr). Το μουσείο δίνει μια επαρκή εικόνα της οικονομίας, τέλος 19ου-αρχές 20ου αιώνα. Φωτογραφίες, κείμενα, σχέδια, εργαλεία, μηχανές, μακέτες είναι τα πειστήρια της ανάπτυξης της ναυπηγικής, βυρσοδεψίας, κονσερβοποίησης τροφίμων, υφαντουργίας, υαλουργίας, κυτιοποιίας, νηματουργίας, λουκουμοποιίας (από το 1832 !!), καλτσοποιίας, τυπογραφίας... Άξιοι τεχνίτες, έμποροι, χρηματιστές, τραπεζίτες, καραβοκύρηδες, εξειδικευμένοι εργάτες.... Στην πίσω αυλή, όπου και χώρος στάθμευσης, υπάρχει μια ρόδα από ατμόπλοιο που είχε ναυπηγηθεί στους ταρσανάδες της Ερμούπολης και στο παρθενικό του ταξίδι βυθίστηκε έξω από την Άνδρο. Πρόσφατα κατάφεραν να ανασύρουν τη ρόδα που έξω από το νερό καταρρέει περιφρονημένη.
«Θα σε πάρω να γυρίσω
Φοίνικα Παρακοπή
Γαλησσά και Ντέλαγκράτσια
και να μου 'ρθει συγκοπή.
Στο Πατέλι στο Νιχώρι
Φίνα στην Αληθινή
Και στο Πισκοπιό ρομάντζα
Γλυκιά μου Φραγκοσυριανή..»
1937,Μάρκος Βαμβακάρης
Για μπάνιο διαλέγετε μια από τις υπήνεμες παραλίες όλες με πεντακάθαρα νερά (Η Σύρος διαθέτει βιολογικό καθαρισμό λυμάτων) στα νότια του νησιού ...Αζόλιμνος, Σαντορινιούς, Βάρη, Μέγας Γιαλός, Αμπέλα, Κομητό, Αγκαθωπές, Φοίνικας, Κίνι, Γαλησσάς και άλλες που θα ανακαλύψετε μόνοι σας. Ανάλογα με τον καιρό και η παραλία, μία για κάθε μέρα. Σχεδόν όλες έχουν άμμο, σκιά από αρμυρίκια, καμπίνες, ομπρέλες με ψάθα του Δήμου και ταβέρνες. Ξεχωρίσαμε την ταβέρνα στην Αμπέλα (τηλ 22810 45110) με χοντρό βότσαλο η παραλία, στην Αζόλιμνο της Φιλομήλας (22810 62088). Στο κέντρο του νότιου τμήματος, στο βουνό, στη Χρούσσα προς Αδειάστα, μοσχομυρίζουν τα ψητά στα κάρβουνα του Νικόλα με άπλετη θέα ανατολικά (τηλ 6932763778). Όλο το νότιο τμήμα που κάποτε ήταν ο χώρος αναψυχής των πλουσίων με εξαιρετικές βίλλες και μικρά υποστατικά, σήμερα αφήνει πίσω του μια χλιαρή εντύπωση. Φωτοβολτακά και θερμοκήπια αρχίζουν και κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Το αρχιτεκτονικό τοπίο είναι απρόσωπο, δίχως ταυτότητα, όμως είναι νοικοκυρεμένα και πεντακάθαρα. Σε αντίθεση η βόρεια πλευρά του νησιού με στενούς φιδωτούς δρόμους είναι πιο «άθικτή», οριοθετημένη με πέτρινες λιθοδομές, χαμηλά αγροτόσπιτα, μετρημένες ταβέρνες με απέραντη θέα στο Αιγαίο. Φτάστε μέχρι το Σαν Μιχάλη, περπατήστε στο πλακόστρωτο μέχρι την εκκλησία του και απολαύστε μυρωδιές και θέα.
Από τη Σύρα υπάρχουν δρομολόγια για τα υπόλοιπα κυκλαδονήσια με χαμηλό κόστος, στην Πάρο, Σέριφο, Τήνο, Μύκονο (7-9 ευρώ) για μια ημερήσια εκδρομή.
Σε λίγες ώρες από τον Πειραιά ή λιγότερο από ώρα από το Βενιζέλος φτάνετε σε ένα Κυκλαδίτικο νησί που δεν θυμίζει Κυκλάδες. Μπορεί να είναι σχεδόν γυμνό από υψηλή βλάστηση κ τα δένδρα λιγοστά όμως η δυτικότροπη αρχιτεκτονική του στα αστικά κτίρια της Ερμούπολης καθώς και ο τρόπος ζωής τους θα σας ξεγελάσει για το πού βρισκόσαστε. Ένας λόγος να πάτε είναι οι ποικίλες εκδηλώσεις που γίνονται κάθε μέρα σχεδόν και από το Δήμο και τους ιδιώτες. Το πρώτο πράγμα που θα κάνετε βγαίνοντας από το πλοίο είναι να αναζητήσετε το πρόγραμμα των εκδηλώσεων, τις παραλίες και απολαύστε ..... Μια πόλη μαγική..
Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις, Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Μια πόλη μαγική
ζούμε μαζί οι δυο αγαπημένοι
μια πόλη σαν κι αυτή
πεθαίνει, ζει
κι αλλάζει μαγεμένη.
Σαν πέσει η σκοτεινιά
η αναπνοή μου
θα σμίξει με τ' αγέρι
τότες η πόλη θα φανεί
μονάχη ερημική
σαν τ' ακριβό μου αστέρι.
