Άρθρα

του Χρήστου Τσαντή. Ορισμένες σκέψεις με αφορμή τον «Ιούλιο Καίσαρα» του Σαίξπηρ

ΚΑΣΣΙΟΣ ...ούτε πέτρινος πύργος, ούτε τοίχοι μπρούτζινοι, ούτε πνιγηρό μπουντρούμι, ούτε σίδερα βαριά μπορούν να περιορίσουν της ψυχής τη δύναμη. Η ζωή, όταν την τρων αυτές οι κοσμικές αμπάρες, έχει τη δύναμη πάντα να λυτρωθεί. Αν ξέρω τούτο εγώ, ας το ξέρουν κι όλοι οι άνθρωποι, πως όσο μέρος τυρρανίας εγώ 'μαι φορτωμένος, μπορώ όταν θέλω να τ' αποτινάξω.
ΚΑΣΚΑΣ Το ίδιο κι εγώ: το ίδιο ο κάθε σκλάβος έχει στο χέρι του τη δύναμη να λύσει τα δεσμά του.
ΚΑΣΣΙΟΣ Τότε γιατί 'ναι τύραννος ο Καίσαρας; Ο δόλιος, γνωρίζω πως δεν θα ήταν λύκος αν δεν έβλεπε πως είναι πρόβατα οι Ρωμαίοι. Δε θα ήταν λιοντάρι αν οι Ρωμαίοι δεν ήταν λάφια. Όσοι βιάζονται ν' ανάψουν μια φωτιά μεγάλη αρχίζουν με λίγα άχυρα...

Σαίξπηρ, «Ιούλιος Καίσαρας», μετάφραση : Βασίλης Ρώτας, Βούλα Δαμιανάκου.

Περισσεύουν «οι λύκοι» όταν πολλαπλασιάζονται τα «πρόβατα».

Μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως τέτοια έργα, στολίδια του πολιτισμού, «δεν κάνει» να τ' αντικρίζεις στο φως της καθημερινότητας της εποχής, να προσπαθείς να αντλήσεις διδάγματα και πείρα. Πείρα που έρχεται, με την μορφή της ποίησης να μας μιλήσει, απ' τις πηγές της Σαιξπηρικής έμπνευσης, τον Πλούταρχο, τον Επίκουρο, τον Ευριπίδη, τους αρχαίους Έλληνες.
Σε όσους αναρωτηθούν, ένα έχω να τους πω και δεν είναι δα και τίποτα το νέο. Έργα που μιλάνε στο διάβα των χρόνων, σε όλες τις γλώσσες και τις εποχές, δεν είναι παλιά ή ξεπερασμένα, γιατί είναι ολοζώντανες οι αιτίες που τα γέννησαν: η εκμετάλλευση, η αδικία, η υποταγή, η πνευματική υποδούλωση. Όταν οι άνθρωποι αποφασίσουμε να κάνουμε άλλες επιλογές, τότε θα μπορεί κι ο Σαίξπηρ να αναπαυθεί στο μαυσωλείο των τεχνών. Τότε νέοι άλλοι δημιουργοί θα έχουν υψωθεί πάνω απ' την ποίηση του. Μέχρι να έρθει αυτή η ώρα όμως, ας μας επιτρέψουν οι συγγραφείς των κειμένων τύπου «Μπομπ ο Λαχανάκης» ή «Η Απόφαση του τάδε αλάθητου Συνέδριου», να υπενθυμίζουμε, σε όσους ακόμα αρνούνται να ακολουθήσουν την ειμαρμένη του πασχαλιάτικου αμνού, τα λόγια του ποιητή, που μοιάζουν προφητικά σαν αιώνια κατάρα:
ΚΑΣΣΙΟΣ ...Πόσες γενιές εδώ και πέρα τούτη η υπέροχη σκηνή θα παίζεται στο θέατρο, σε πολιτείες αγέννητες και γλώσσες άγνωστες!

«Γιατί άραγε αγωνίζονται οι άνθρωποι για τη δουλοσύνη τους ωσάν να πρόκειται για τη σωτηρία τους;» θέτει το κεντρικό ερώτημα ο Σπινόζα.

Δεν είναι ντροπή να το παραδεχτούμε! Οι επιλογές που κάνουν πολλοί σήμερα είναι: Μυστικισμός, ιδεοληψίες, φασισμός: «σου βγάλανε το μάτι; Βγάλε μόνος σου και το άλλο, να γίνεις τελείως τυφλός! Δεν μπορείς να βγάλεις το δικό σου; Δεν χάθηκε κι ο κόσμος! Βγάλε του διπλανού σου! Διάλεξε έναν πιο αδύναμο από εσένα, για να επιβιώσεις. Βρες κι εσύ ένα θύμα, μπορείς»!
Κάπως έτσι κραυγάζουν κι απ' τα τηλεπαράθυρα οι «κύριοι» της ενημέρωσης. Ύστερα έρχονται οι τσαρλατάνοι. Εξαγορασμένες γραφίδες με αποστολή την αποχαύνωση και κυρίως, την απονέκρωση της σκέψης. Και πολλοί πρόθυμοι αναγνώστες! Κρίση μέσα στην κρίση!

«...Άλλος μασάει κι άλλος σωπαίνει
κι ο σκυφτός λαός να περιμένει.
Για τα δεσμά μας, δεν φταίει πάντα η σκλαβιά,
μα η υποταγμένη μας καρδιά...»
γράφει Νικόλας Άσιμος στο «Φανάρι του Διογένη».

Οι ενστάσεις είναι πολλές. Μα πολλοί φιλόσοφοι στην προσπάθεια τους να εξηγήσουν πως κινείται κι εξελίσσεται ο άνθρωπος, η φύση, η κοινωνία, τόνισαν ακριβώς αυτό το οποίο τονίζει κι ο Σαίξπηρ στον «Ιούλιο Καίσαρα» και όχι μόνο. Την ευθύνη της επιλογής αλλά και την παρατήρηση πως «ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα», ενώ παράλληλα εμπεριέχει ως αντίληψη, στον γενετικό της κώδικα, τον υπαρκτό κίνδυνο της μετατροπής του εκφρασμένου σκοπού στο τελείως αντίθετό από το αρχικό του περιεχόμενο.

«Οι μεγάλες αλήθειες» λέει ο Βάρναλης στο «Ημερολόγιο της Πηνελόπης», «βγαίνουν απ' τα μεγάλα συμβάντα. Κι η μεγαλύτερη αλήθεια : δεν υπάρχει λευτεριά χωρίς τρόμο κι αλυσίδες...».
«Ο σοφός», γράφει ο Επίκουρος, «...κοροϊδεύει την ειμαρμένη που κάποιοι την παρουσιάζουν ως απόλυτη κυρίαρχο των πάντων, και βεβαιώνει ότι άλλα πράγματα συμβαίνουν κατ' ανάγκην, άλλα οφείλονται στη τύχη, άλλα όμως περνούν από το χέρι μας. Γιατί το βλέπει πως η αναγκαιότητα δεν φέρει καμιά ευθύνη και η τύχη είναι άστατη, ενώ εκείνο που εξαρτάται από εμάς είναι ελεύθερο, και φυσικά επιδέχεται τη μομφή όσο και τον έπαινο. Οπότε, καλύτερα να πιστέψουμε στους μύθους περί θεών παρά να υποδουλωθούμε στην ειμαρμένη των φυσικών φιλοσόφων: γιατί οι μύθοι αφήνουν κάποια ελπίδα να εξευμενίσει κανείς τους θεούς μέσω της λατρείας, ενώ αντίθετα η ειμαρμένη δεν κάμπτεται με δεήσεις..
...Αλλά και την Τύχη, ένας τέτοιος άνθρωπος δεν τη θεωρεί θεά, όπως κάνουν οι πολλοί – εφ' όσον στις πράξεις ενός θεού δεν μπορεί να υπάρχει αταξία – ούτε τη θεωρεί αστάθμητη αιτία των πάντων. Διότι πιστεύει ότι από την τύχη προσφέρεται στους ανθρώπους το καλό και το κακό ως προς το μακαρίως ζην. Θεωρεί ότι η τύχη δίνει απλώς έναυσμα για μεγάλα καλά ή μεγάλα δεινά. Θεωρεί ότι είναι προτιμότερο να ατυχήσει ενεργώντας κατόπιν φρονίμου σκέψεως παρά να σταθεί τυχερός ενεργώντας παράλογα. Γιατί στις ανθρώπινες πράξεις καλύτερα να πάει στραβά κάτι το οποίο βασίστηκε σε ορθή κρίση παρά να πετύχει ένας σκοπός που δεν τέθηκε με σωστή κρίση».

Ο «Ιούλιος Καίσαρ»

Στο συγκεκριμένο έργο του Σαίξπηρ, το πνεύμα του Καίσαρα συμβολίζει τον υπεροπτικό τύπο που μεθά απ' το κύπελλο της εξουσίας και σταδιακά μετατρέπεται, από σύμβολο και ήρωα, σε δικτάτορα, σ' έναν τύραννο. Θεωρεί τον εαυτό του αλάθητο, άτρωτο. Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι πως θα μείνει γαντζωμένος στην εξουσία κι επιδιώκει με τα μέσα που διαθέτει να καταργήσει τη δημοκρατία, να επιβάλλει τη δικτατορία, που θα του εξασφαλίσει αιώνια και κληρονομική εξουσία.
Ο Βρούτος από την άλλη πλευρά, καλός φίλος του Καίσαρα, πιστεύει στη δημοκρατία, συμβολίζει το καλό και το δίκαιο. Ανήσυχος για την τροπή που παίρνουν τα πράγματα στη Ρώμη και βλέποντας πως δεν υπάρχει μεγάλο περιθώριο χρόνου, καθώς ο Καίσαρας επιδιώκει να πάρει όλες τις εξουσίες στα χέρια του, αποφασίζει να αντιδράσει. Προσπερνά τις ταλαντεύσεις και τους δισταγμούς του και τελικά παίρνει μέρος στη συνομωσία με στόχο τη δολοφονία του Καίσαρα και τη σωτηρία της δημοκρατίας.

Λέει χαρακτηριστικά:
ΒΡΟΥΤΟΣ ...Εμείς ξεσηκωθήκαμε όλοι ενάντια στο πνεύμα του Καίσαρα. Και των θνητών το πνεύμα δεν έχει αίμα. Ω! να μπορούσαμε να φτάναμε στο πνεύμα του Καίσαρα, χωρίς να διαμελίσουμε τον Καίσαρα. Μ' αλίμονο, γι' αυτό είναι ανάγκη να χυθεί το αίμα του Καίσαρα. Λοιπόν ευγενικοί μου φίλοι, ας του ριχτούμε ορμητικά, μα όχι με λύσσα. Ας τον θυσιάσουμε σαν προσφορά για θεούς, κι όχι να τον κομματιάσουμε σαν κάρμα για τα σκυλιά: κι ας κάνουν οι καρδιές μας σαν αφέντες έξυπνους, που σπρώχνανε τους δούλους τους σε άγριες πράξεις κι απέ καμώνονταν πως τους μαλώνουν. Έτσι η ενέργειά μας θα φανεί απ' ανάγκη κι όχι από μίσος, που όταν τέτοια τη δουν τα μάτια του λαού, θα ονομαστούμε εξαγνιστές, όχι φονιάδες.
Ο Βρούτος θέλει να κάνει το καλό, στο όνομα του λαού, για τον λαό και μετά θα ζητήσει την επικύρωση της πράξης του. Θέλει να προφυλάξει την δημοκρατία χρησιμοποιώντας ουσιαστικά τα μέσα των εχθρών της κι έτσι καταλήγει να σκοτώσει τον άνθρωπο Καίσαρα, αλλά αφήνει ανέγγιχτο το πνεύμα της πολιτικής του, πετυχαίνοντας ακριβώς το αντίθετο απ' αυτό που αρχικά επεδίωκε.
Όταν λοιπόν εμφανίζεται στο λαό, για να μιλήσει, επευφημείται αρχικά με ζητωκραυγές κι αλαλαγμούς. Του ζητάνε μάλιστα να γίνει αυτός τώρα Καίσαρας. Φτάνει όμως, για να ανατραπεί το κλίμα, η αναφορά του Μάρκου Αντώνιου - ο οποίος επιδιώκει να αρπάξει την εξουσία - πως ο Καίσαρας εκτός από όλες τις... ευεργεσίες που προσέφερε στον τόπο, άφησε και μία διαθήκη. Μία διαθήκη η οποία απευθύνεται σε όλους τους κατοίκους της Ρώμης:
ΠΟΛΙΤΕΣ Τη διαθήκη, τη διαθήκη! Θέλουμε ν' ακούσουμε τη διαθήκη του Καίσαρα.
ΜΑΡΚΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Υπονομεύτε φίλοι μου καλοί. Δεν πρέπει να σας τη διαβάσω: δεν είναι σωστό να μάθετε πόσο σας αγαπούσε ο Καίσαρας. Δεν είστε ξύλα, δεν είστε πέτρες, είσαστε άνθρωποι. Όντας άνθρωποι, κι ακούγοντας του Καίσαρα τη διαθήκη, θα πάρετε φωτιά, θα τρελαθείτε. Είναι καλά να μην το μάθετε πως είστε κληρονόμοι του. Τί αν το μαθαίνατε, ω, τί θα γινόταν τότε!
Δ´ ΠΟΛΙΤΗΣ Διάβασε τη διαθήκη Αντώνιε! Να την ακούσουμε! να μας διαβάσεις τη διαθήκη, τη διαθήκη του Καίσαρα
ΜΑΡΚΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Για ησυχάστε, για σιγά! Παραπροχώρησα και σας μίλησα για αυτή. Φοβάμαι πως κάνω άδικο στους αξιότιμους ανθρώπους που τα σπαθιά τους έσφαξαν τον Καίσαρα. Το φοβάμαι!
Αφού με διάφορα τερτίπια διαπιστώνει προς τα πού γέρνει το κλίμα και βλέποντας πως το πνεύμα του Καίσαρα είναι ολοζώντανο στο ακροατήριο του, αποφασίζει να το εκμεταλλευτεί.
ΜΑΡΚΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Εδώ είναι η διαθήκη, με του Καίσαρα τη βούλα. Σε κάθε Ρωμαίο πολίτη αφήνει, χωριστά στο κάθε άτομο, εβδομήντα πέντε δραχμές.
Έτσι το πλήθος στρέφεται εναντίον του Βρούτου, τον οποίο αρχικά επευφημούσε. Ξεσπά πόλεμος που οδηγεί στην ήττα του Βρούτου και των οπαδών του. Είναι αλήθεια πως η εξαγορά των συνειδήσεων φέρνει αποτελέσματα μόνο όταν υπάρχουν πολλές συνειδήσεις πρόθυμες να εξαγοραστούν. Όμως ο Βρούτος πηγαίνει πρώτος να μιλήσει στο λαό, άρα πιστεύει πως ο λόγος του θα βρει ανταπόκριση, κι έτσι είναι αρχικά, μα μόνο επιφανειακά. Πιθανά θεωρεί δεδομένη την υποταγή της πλειοψηφίας στα νέα δεδομένα που δημιουργήθηκαν, αφού η λογική «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» είναι ευδιάκριτη στα λεγόμενα του.
Από τα αρχαία χρόνια είναι ισχυρές, στους κύκλους της εκάστοτε εξουσίας, οι αντιλήψεις του Πλάτωνα για την διαμόρφωση ανθρώπων, που θα δέχονται αδιαμαρτύρητα την εξουσία των «ανωτέρων», την υποταγή των «κατώτερων στους ανώτερους», την εκτέλεση των αποφάσεων αυτών που στέκονται «παραπάνω», υποχρεωτικά μάλιστα!

Σ' αυτήν τη λογική βασισμένος γράφει ο Μακιαβέλι πως :
«Από το στόμα του (ηγεμόνα) δεν πρέπει να βγαίνει κουβέντα που να μην είναι γεμάτη από τις πέντε αρετές που αναφέραμε, πρέπει να φαίνεται γεμάτος επιείκεια, γεμάτος αξιοπιστία, όλος ευθύτητα, όλος ανθρωπιά, όλος θρησκευτικότητα...
...Όλοι βλέπουν αυτό που φαίνεσαι, λίγοι διακρίνουν τί είσαι, κι αυτοί οι λίγοι δύσκολα διακινδυνεύουν να αντιταχθούν σε μια κοινή γνώμη που την καλύπτει το μεγαλείο του κράτους.
Η αφαίρεση της κοινωνικής ευθύνης από το λαό καθιερώθηκε ως μόνιμο μοτίβο της εξουσίας, σε τέτοιο βαθμό, που πήρε διαστάσεις εθισμού. Κανένας πλέον δεν μπορούσε να αμφισβητήσει αυτό το δόγμα κι ένα μεγάλο τμήμα της εργαζόμενης πλειοψηφίας το αποδέχθηκε.
Τα όποια ξεσπάσματα, εξεγέρσεις, επαναστάσεις της, έμειναν ανολοκλήρωτα ή ενσωματώθηκαν στις επιδιώξεις ενός επίδοξου πολέμαρχου ή πολιτικού, που ήρθε έπειτα να ξανακαθίσει στο σβέρκο της, στη θέση του εκθρονισμένου κάισαρα. Χρόνια και χρόνια κοινωνικής εμπειρίας που μετέδιδε από γενιά σε γενιά το ίδιο μήνυμα. Έτσι ακόμα και οι πιο ριζοσπαστικοί κύκλοι σε κάθε εποχή – ας υποθέσουμε πως στον «Ιούλιο Καίσαρα», ο Βρούτος και οι συνεργάτες εκφράζουν αυτήν την τάση – αποφάσισαν να δρουν, για το λαό, στο όνομα του λαού αλλά ουσιαστικά, χωρίς το λαό. Η ίδρυση μικρών συνωμοτικών ομάδων δεν γινόταν μόνο στο όνομα της προστασίας των μελών της ομάδας από τις διώξεις αλλά και γιατί δεν υπήρχε πίστη πως μπορεί η κοινωνία να αναλάβει η ίδια την ευθύνη για την αναδιοργάνωση της ζωής.

Στα χρόνια της Κομμούνας ο Ένγκελς χτυπά την καμπάνα, γράφοντας για το «Πρόγραμμα των Μπλανκιστών Προσφύγων της Κομμούνας» :
«Εφόσον ο Μπλανκί βλέπει κάθε επανάσταση σαν εγχείρημα μιας μικρής επαναστατικής μειοψηφίας, βγαίνει αυτόματα το συμπέρασμα πως την επιτυχία του εγχειρήματος ακολουθεί αναπόφευκτα η εγκαθίδρυση μιας δικτατορίας – όχι ολόκληρης της επαναστατικής τάξης, του προλεταριάτου, σημειώστε το καλά αυτό, αλλά του μικρού αριθμού αυτών που πραγματοποίησαν την εξέγερση και που είναι κι αυτοί οργανωμένοι κάτω από τη δικτατορία ενός ή περισσότερων προσώπων».
Όσα έγιναν στη χώρα της Οκτωβριανής επανάστασης επιβεβαίωσαν πλήρως τα λεγόμενα του. Ο λαός είναι «χρήσιμος» ως εργαλείο ανατροπής ή προώθησης των στόχων της ομάδας, στο όνομά του λαού, για το λαό αλλά τελικά χωρίς αυτόν. «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» λοιπόν;

Γράφει ο Λένιν στο «Νέοι καιροί, παλιά λάθη με νέα μορφή»:
«Ύστερα από μια πάρα πολύ μεγάλη και πρωτοείδωτη στον κόσμο ένταση των δυνάμεων, η εργατική τάξη που ένα μεγάλο μέρος της ξέπεσε ταξικά, χρειάζεται ορισμένο χρονικό διάστημα για να μπορέσουν οι νέες δυνάμεις να μεγαλώσουν, να τραβηχτούν στο στίβο, για να μπορέσουν οι παλιές, οι εξαντλημένες δυνάμεις να επισκευαστούν... Αυτό πρέπει να το καταλάβουμε και να παίρνουμε υπόψη ότι είναι αναγκαία ή πιο σωστά: αναπόφευκτη η επιβράδυνση στην ανάπτυξη των νέων δυνάμεων της εργατικής τάξης».
Λίγα χρόνια δηλαδή μετά την μεγαλειώδη Οκτωβριανή Επανάσταση, κι ενώ ο ένοπλος λαός αντιμετωπίζει ξενική εισβολή, ο ίδιος αυτός λαός που πολεμά χρόνια, από τα μέτωπα του παγκοσμίου πολέμου ως τα κάτεργα της Οχράνα, αυτή λοιπόν, «η εργατική τάξη ξέπεσε ταξικά», κατά τον Λένιν, και χρήζει επισκευής!
Ο «Καίσαρας»-τσάρος έφυγε από τη μέση, μα κάποιοι επιδιώκουν νωρίς-νωρίς να πάρουν το ρόλο του Μάρκου Αντώνιου ή ακόμα και το ρόλο του Οκτάβιου Καίσαρα, του νέου δικτάτορα της Ρώμης, του τσάρου στη θέση του τσάρου. Αυτοί οι «ποντικοί» που εισχωρούν και κατακτούν σιγά-σιγά τα πόστα της νέας κρατικής-«λαϊκής» εξουσίας, βρίσκουν ορθάνοιχτες θύρες.

Η νέα «χολέρα» όπως τους αποκαλούσε η Αλεξάνδρα Κολοντάι το 1921, από τις ηγετικές μορφές της «Εργατικής Αντιπολίτευσης». Η ομάδα αυτή ασκούσε κριτική στην κομματική ηγεσία, πως με την τακτική της παραμέριζε την εργατική τάξη από την άσκηση της εξουσίας, που κατά τα άλλα ήταν δική της. Στο κείμενο με το τίτλο «Εργατική Αντιπολίτευση» γράφει:
«Είναι ένα υποπροϊόν (η γραφειοκρατία) της ίδιας αιτίας που εξηγεί τη διπρόσωπη πολιτική μας απέναντι στα συνδικάτα: της αυξανόμενης επιρροής που αποκτούν στους κόλπους των σοβιετικών θεσμών στοιχεία εχθρικά όχι μόνο απέναντι στον κομμουνισμό αλλά κι απέναντι στις στοιχειώδεις επιδιώξεις της εργατικής τάξης. Η γραφειοκρατία είναι μια χολέρα που εισδύει ως το κόκκαλο στο Κόμμα μας και στους σοβιετικούς θεσμούς».
Όπως η πλειοψηφία του γαλλικού λαού «με την έμμονη ιδέα του» - καθώς λέει ο Μαρξ στην «18η Μπρυμαίρ» - επικοινώνησε, συντονίστηκε με την έμμονη ιδέα ενός «υποκείμενου» σαν τον Λουδοβίκου Βοναπάρτη και κινητοποιήθηκε ικανοποιώντας συμφέροντα αλλότρια με τα δικά του, ζώντας με την ψευδαίσθηση της επιστροφής σε ένα χαμένο μεγαλείο, ένα ρόλο που μονάχα όποιος μπορούσε να ισχυριστεί πως το όνομα του έχει μία ιδιαίτερη σχέση με το όνομα του Ναπολέοντα θα μπορούσε να εκπληρώσει, έτσι και στην περίπτωση της νεαρής σοβιετικής εξουσίας καιροφυλακτούσε ο Ιωσήφ-Βοναπάρτης. Ένας τσάρος «καθαγιασμένος» στο όνομα μάλιστα της κοινωνικής απελευθέρωσης και της χειραφέτησης των εργαζομένων απ' την αστική ιδεολογία, η οποία είχε ήδη ενσωματωθεί και θεοποιηθεί μέσα στο ίδιο το κόμμα που ηγούνταν της επαναστατικής διαδικασίας κι αντί για απελευθέρωση ύφαινε νέα δεσμά.

Πολιτική και συναισθηματική πανούκλα

Οι κατακτήσεις που πετύχαινε με τη δουλειά της η εργαζόμενη πλειοψηφία, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, η άνοδος της παραγωγής κ.λπ. «δεν αποτελούν ένδειξη πως οι άνθρωποι ήταν ελεύθεροι ή υποτελείς, λογικοί ή παράλογοι» όπως λέει ο Ράιχ στο έργο του «Η μαζική ψυχολογία του φασισμού». Ο «νέος άνθρωπος» που ανδρωνόταν μέσα στη νέα κατάσταση αποτυπώνεται στα κείμενα που έχουν δει το φως της δημοσιότητας χρόνια τώρα κι είναι ίσως ό,τι πιο ενδεικτικό θα μπορούσαμε να παραθέσουμε, για να αναδείξουμε την τραγική κατάπτωση μιας επανάστασης που κατέληξε στο αντίθετό της.
Η Κόκκινη Εφημερίδα του Λένινγκραντ, κεντρικό όργανο των Ρώσων Μπολσεβίκων, (της επαναστατικής πρωτοπορίας δηλαδή) έγραφε στο Τεύχος Νο 14, 4 Φλεβάρη του 1935:
«Όλη μας η αγάπη, η πίστη μας, η δύναμή μας, η καρδιά μας, ο ηρωισμός μας, η ζωή μας – όλα για Σένα, δέξου τα, εσύ μεγάλε Στάλιν, όλα δικά σου, αρχηγέ εσύ της μεγάλης πατρίδας... Οι άνθρωποι όλων των εποχών και όλων των λαών θα πουν πως έχεις το πιο υπέροχο, το πιο ισχυρό, το πιο σοφό, το πιο ωραίο όνομα... Όταν η αγαπημένη μου γυναίκα γεννήσει ένα παιδί, η πρώτη λέξη που θα του μάθω θα είναι: Στάλιν»(!!!).
«Πολιτική και συναισθηματική πανούκλα», αναδύει το κείμενο της εφημερίδας της «επαναστατικής πρωτοπορίας», λέει ο Ράιχ και δεν νομίζω πως έχει καθόλου άδικο.

Στον αντίποδα η Ρόζα Λούξεμπουργκ, από το 1904 ακόμα, τοποθετείται στο άρθρο της «Το οργανωτικό ζήτημα της Σοσιαλδημοκρατίας»:
«Κακοποιούμε τις έννοιες και εξαπατούμε τον εαυτό μας όταν χρησιμοποιούμε τον ίδιο όρο – πειθαρχία (για την εργοστασιακή πειθαρχία που μιλούσε ο Λένιν)– για τόσο ανόμοιες έννοιες όπως : 1) Η απουσία σκέψης και βούλησης σε ένα σώμα με χίλια αυτόματα κινούμενα χέρια και πόδια (οι εργοστασιακές μηχανές), και 2) ο αυθόρμητος συντονισμός των συνειδητών, πολιτικών πράξεων ενός ανθρώπινου σώματος. Τί κοινό μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στη διατεταγμένη υπακοή μιας καταπιεζόμενης τάξης και στην αυτοπειθαρχία και στην οργάνωση μιας τάξης που αγωνίζεται για την απελευθέρωσή της»; κι ακόμη:
«Αν αποδεχτούμε την άποψη που διεκδικεί ο Λένιν και φοβηθούμε την επιρροή των διανοουμένων στο προλεταριακό κίνημα, τότε δεν μπορούμε να φανταστούμε για το Ρωσικό Κόμμα κίνδυνο μεγαλύτερο από το οργανωτικό σχήμα του Λένιν. Τίποτα δεν θα υποδουλώσει τόσο σίγουρα ένα νεαρό εργατικό κίνημα σε μια ελίτ διανοουμένων πεινασμένων για εξουσία όσο αυτός ο γραφειοκρατικός κορσές, που θα ακινητοποιήσει το κίνημα και θα το μετατρέψει σε ένα αυτόματο χειραγωγούμενο από μία Κεντρική Επιτροπή. Από το άλλο μέρος, δεν υπάρχει αποτελεσματικότερη εγγύηση εναντίον των οπορτουνιστικών ραδιουργιών και των προσωπικών φιλοδοξιών από την ανεξάρτητη επαναστατική δράση του προλεταριάτου, που αποτέλεσμά της θα είναι να αποκτήσουν οι εργάτες την αίσθηση της πολιτικής υπευθυνότητας και της αυτοπεποίθησης».

Είμαι άνθρωπος και τίποτα ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο.
ΤΕΡΕΝΤΙΟΣ

Οι «κοκορομαχίες» στα κινήματα, που επιδιώκουν να εκφράσουν και να κινητοποιήσουν τη λαϊκή πλειοψηφία, γύρω από το ποιά άποψη είναι πιο κοντά στην αλήθεια είναι περιττές καθώς η ίδια η ζωή και η επαλήθευση των απόψεων στην πράξη, μας έδειξε πού οδήγησε η ανάθεση στους «φωτισμένους» να «καθοδηγήσουν» την κοινωνία.
Για τους δέσμιους κάθε προκατάληψης ταιριάζει ίσως καλύτερα η ρήση του Χόρχε Μπουκάι στο βιβλίο του από την «Άγνοια ως τη σοφία»:
«Οι θεωρίες μας μπερδεύονται συνεχώς με την πραγματικότητα. Ίσως, όμως, να είναι ακόμα χειρότερα τα πράγματα. Μπορεί να είναι η δική μας ματιά που μπερδεύει την πραγματικότητα, για να την ταιριάξει καλύτερα με τις θεωρίες μας.».
Κι αν ακόμη ο «θρησκευτικός μυστικισμός» παραμένει και σε αυτούς τους χώρους έντονος και αλλού κυρίαρχος, λίγο αν ξύσει κανείς πίσω από την επιφάνεια, θα ανοίξει την αυλαία.
«Ο άνθρωπος είναι ο ίδιος η βάση της υλικής του παραγωγής, όπως και κάθε άλλης ασχολίας του...» γράφει ο Μαρξ στις «Θεωρίες για την Υπεραξία», «Όλες οι περιστάσεις άρα που επηρεάζουν τον άνθρωπο, το υποκείμενο της παραγωγής, τροποποιούν λίγο-πολύ όλες τις λειτουργίες του ως δημιουργού του υλικού πλούτου, των εμπορευμάτων. Απ' αυτή τη σκοπιά μπορεί να αποδειχθεί πράγματι, ότι όλες οι ανθρώπινες σχέσεις και λειτουργίες, αδιάφορο πως και πότε παρουσιάζονται, επηρεάζουν την υλική παραγωγή κι επενεργούν πάνω της λίγο-πολύ προσδιοριστικά» αλλά και:
«Η υλιστική διδασκαλία οτι οι άνθρωποι είναι προϊόντα των συνθηκών και της αγωγής, και ότι επομένως οι άνθρωποι που έχουν αλλάξει είναι προϊόντα άλλων συνθηκών και αλλαγμένης αγωγής, ξεχνά οτι τις συνθήκες τις αλλάζουν ακριβώς οι άνθρωποι, οτι πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί κι ο ίδιος ο διαπαιδαγωγητής» (Θέσεις για τον Φόϋερμπαχ).

Αυτή η συνεχής αλληλεπίδραση ανάμεσα στη ψυχή και στο κοινωνικό μας ε ί ν α ι μοιάζει να αφήνει παγερά αδιάφορους τους αναλυτές κι όμως πιθανά εκεί ακριβώς να βρίσκεται το κλειδί, για την πόρτα που οδηγεί στο ψυχικό οπλοστάσιο του «Ιούλιου Καίσαρα», στην πιο μεγάλη πυριτιδαποθήκη του κόσμου. Όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά οι πρώτες αράδες μιας εισαγωγής σ' ένα βιβλίο που πρόκειται να γραφτεί στο μέλλον...

Χρήστος Τσαντής http://christostsantis.wordpress.com

ΒΡΟΥΤΟΣ Ω, Ιούλιε Καίσαρα! Είσαι ακόμα δυνατός! Το πνεύμα σου περπατάει και γυρίζει τα σπαθιά μας στα ίδια μας τα σπλάχνα.

Βιβλιογραφία

-Βάρναλης, Κ. (2000), Πεζός Λόγος: Η αληθινή απολογία του Σωκράτη, Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης, Διηγήματα. Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος.
-Γιάλομ, Ι. (2008), Στον κήπο του Επίκουρου: Αφήνοντας πίσω τον τρόμο του θανάτου. Εκδόσεις ΑΓΡΑ.
-Γιάλομ, Ι. (2011), Το πρόβλημα Σπινόζα. Αθήνα: Εκδόσεις ΑΓΡΑ.
-Κόεν, Α. (2006), Η φιλοσοφία του Επίκουρου. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Θύραθεν.
-Κολοντάι, Α. (2008), Η εργατική αντιπολίτευση. Αθήνα: Εκδόσεις Άρδην.
-Κορδάτος, Ι. (1972), Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Αθήνα: Εκδόσεις Μπουκουμάνης.
-Λένιν, Β. (2009), Για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
-Λαφάργκ, Π. (2005), Το δικαίωμα στην τεμπελιά. Αθήνα: Εκδόσεις Κοροντζής.
-Λούξεμπουργκ, Ρ. (2005), Η Ρωσική Επανάσταση. Αθήνα: Εκδόσεις Ύψιλον.
-Μαρξ, Κ. (2005), Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη. Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
-Μαρξ, Κ. & Ένγκελς, Φ. (2004), Θέσεις για τον Φόϋερμπαχ. Ο Λούντβιχ Φόϋερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας. Αθήνα: Εκδόσεις Ερατώ.
-Μαρξ, Κ. (1984), Θεωρίες για την Υπεραξία. Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
-Μαρξ, Κ. (2009), Το Κεφάλαιο. Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας. τόμος Πρώτος. Βιβλίο Ι Το προτσές παραγωγής του Κεφαλαίου. Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
-Μακιαβέλι, Ν. (2006), Ο Ηγεμόνας. Αθήνα: Εκδόσεις Καζαντζάκη.
-Μπουκάι, Χ. (2012), Από την Άγνοια στη Σοφία. Αθήνα: Εκδόσεις Opera Animus
-Παππά, Ε. (2008), Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς στο Κεφάλαιο του Μαρξ. Αθήνα: Εκδόσεις ΑΓΡΑ.
-Παππά, Ε. (2005), Μακιαβέλι ή Μαρξ. Αθήνα: Εκδόσεις ΑΓΡΑ.
-Παππά, Ε. (2010), Ο Λένιν χωρίς λογοκρισία κι εκτός μαυσωλείου. Αθήνα: Εκδόσεις ΑΓΡΑ.
-Πέρβιν, Λ. & Τζων, Ο. (2001). Θεωρίες Προσωπικότητας. Έρευνα και Εφαρμογές. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω.
-Πλάτων, (2011), Η Πολιτεία. Αθήνα: Ειδικές Εκδόσεις ΑΕ.
-Πλούταρχος, (1996), Βίοι Παράλληλοι. Άγης και Κλεομένης, Τιβέριος και Γάιος Γράκχος. Αθήνα: Εκδόσεις Νεφέλη.
-Ράιχ, Β. (1975), Η μαζική ψυχολογία του φασισμού. Αθήνα: Εκδόσεις Μπουκουμάνης.
-Σαίξπηρ, (1989), Ιούλιος Καίσαρας. Αθήνα: Εκδόσεις Επικαιρότητα.
-Στάλιν, Ι. Β. (2009), Η δεξιά παρέκκλιση στο ΚΚ(Μπ.) της ΕΣΣΔ. Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
-Φρόυντ, Σ. (1994), Ψυχανάλυση και λογοτεχνία. Αθήνα: Εκδόσεις Επίκουρος.