Ρόκας Εμμανουήλ – Απόστολος Μουσειολόγος – Μουσειογράφος, Μ.Α. στη Θρησκευτική Τέχνη
Σήμερα τα μουσεία και εν γένει οι πολιτιστικοί χώροι έρχονται αντιμέτωπα με προκλήσεις λιγότερο εμφανείς συγκριτικά με προηγούμενες δεκαετίες. Οι προκλήσεις αυτές εμπεριέχουν την έννοια της πολιτισμικής σύγκρουσης μεταξύ όχι μόνο διαφορετικών πολιτιστικών ομάδων που συμβιώνουν μέσα σε μια πολυπολυτισμική κοινωνία, αλλά και μεταξύ μειονοτήτων διαφορετικού σεξουαλικού προσανατολισμού, θρησκευτικών πεποιθήσεων, κουλτούρας, φύλου κ.τ.λ.
Οι ποικίλες αυτές ταυτότητες αντανακλούν πλέον στη Δύση κυρίως μια περισσότερο πλουραλιστική, εικόνα των κοινωνιών τους, όπου η εμπέδωση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων ελευθεριών θεωρείται κάτι δεδομένο. Τα μουσεία και τα υλικά αγαθά αποτελούν τμήματα της ταυτότητας κουλτούρας ενός λαού ή μιας μικρότερης κοινότητας και μέσω αυτών δομείται ένα σύστημα αξιών, εθίμων και ηθών. Βασικός σκοπός ενός μουσειακού οργανισμού είναι συν τοις άλλοις να προβάλει τις διαφορετικές πτυχές και πραγματικότητες ενός πολιτιστικού συνόλου και να πείσει κατά μία έννοια το κοινό για την αξία του συνόλου αυτού διορθώνοντας την στρεβλή εικόνα ή τα στερεότυπα που πιθανώς υφίστανται και ισχύουν για μια μεγάλη μερίδα πολιτών (όπως για παράδειγμα μια τέτοια λανθάνουσα εικόνα σήμερα υποβόσκει στις συνειδήσεις μας αναφορικά με το Ισλάμ και τους πιστούς του ή την κοινότητα των ομοφυλόφιλων). Το επιστημονικό προσωπικό του μουσείου προσπαθεί μέσα από την δημόσια προβολή της εικόνας του και μέσω των εκθέσεων που οργανώνονται να μεταβληθούν αντιλήψεις (συχνά στέρεα δομημένες στην κοσμοαντίληψή μας), να αναβιωθούν αξίες, να διεκδικήσουν διάφορες κοινότητες την επιστροφή έργων τέχνης στον τόπο τους και γενικότερα να δραστηριοποιηθούν τα κράτη μέσα από την εκμετάλλευση της πολιτιστικής διπλωματίας.
Πηγή εικόνας:
(https://joanakompa.files.wordpress.com/2013/11/cultural-conflict.png)
Παρόλα αυτά, οι ενδοκοινοτικές διαπολιτισμικές συγκρούσεις είναι δύσκολο να επιλυθούν εφόσον αφορούν πολλούς δρώντες με διαπλεκόμενα και αντικρουόμενα συμφέροντα. Ο πρώτος πόλος αποτελείται από την ομάδα των ανθρώπων που θέλει να διατηρηθεί η κοσμοθεωρία τους έχοντας ερείσματα στην κοινωνία και ο δεύτερος κύριος πόλος είναι αυτός ο οποίος αγωνίζεται να αλλάξει την παραδεδομένη κατάσταση και να μεταβάλλει τις υφιστάμενες αντιλήψεις, οι οποίες δημιουργούσαν και δημιουργούν ακόμα στερεότυπα και παθογένειες δυσχεραίνοντας την εύρυθμη κοινωνική πρόοδο. Σύμμαχος σε πολλές περιπτώσεις της δυσμενούς καθεστηκυίας τάξης για χρόνια ήταν και περιστασιακά μπορεί να παραμένει η διοίκηση ενός μουσείου με τις ξεπερασμένες πλέον αντιλήψεις γύρω από την τέχνη, τον φεμινισμό, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις κοινωνικές ελευθερίες κ.ά. Να σημειωθεί ότι περιθωριακές –πλέον- αντιλήψεις, πόλωση και αναταραχές βρίσκουν έδαφος να ανθίσουν σε περιόδους οικονομικών ή/και κοινωνικών κρίσεων, οπότε οι αντιπαλότητες μεταξύ του «ξένου» και του «ιθαγενούς» πολιτισμικού στοιχείου οξύνονται.
Οι δράσεις των μουσείων παγιώνουν αντιλήψεις και μέσα από τις δραστηριότητες με τις οποίες καταπιάνονται οι ειδικοί βοηθούν ή όχι στην αποδοχή των πολιτισμικών μας ταυτοτήτων, στην προώθηση πολιτικών, στην πολιτιστική διπλωματία ενός κράτους ή και στην απόρριψη ή ενίσχυση στερεοτύπων. Πλέον οι χώροι πολιτισμού προσφέρονται προς «εκμετάλλευση» εκ μέρους όλων των μειονοτήτων μιας κοινωνίας που θεωρούν ότι δεν αντιπροσωπεύεται ο πολιτισμός τους επαρκώς. Τα νοήματα θέλουν να τα δημιουργούν οι ίδιοι οι δρώντες μέσω των εκθέσεων, ακόμα και αν το ίδιο το μουσείο προσπαθεί να περάσει το δικό του μήνυμα. Η ερμηνεία νομίζω ότι είναι το κύριο διακύβευμα μετά το πέρας μιας έκθεσης.
Μια άλλη σημαντική πτυχή του ζητήματος της πολιτισμικής εκπροσώπησης και εν δυνάμει σύγκρουσης που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη τη σημερινή άκρως ανταγωνιστική εποχή είναι το οικονομικό όφελος των μουσείων μέσω των κρατικών και ιδιωτικών επιχορηγήσεων. Τα μουσεία στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να βρουν την χρυσή τομή ώστε να μην υπο-εκπροσωπούν πολιτισμικές ομάδες στις εκθέσεις τους ρισκάροντας μια οποιασδήποτε υφής πολιτισμική σύγκρουση από τη μία πλευρά και να αφήσουν ικανοποιημένους τους χρηματοδότες τους από την άλλη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ: ΕΝΑΣ ΠΛΗΡΗΣ ΟΔΗΓΟΣ, Επιστημονική Επιμέλεια: Sharon Macdonald, εκδ. Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 2021 ΑΘΗΝΑ