Segui il tuo corso, e lascia dir le genti*! *Τράβα το δρόμο σου, κι άσε τον κόσμο να λέει! (Από τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη). Επιμέλεια Χρήστος Τσαντής http://christostsantis.wordpress.com
Τί σχέση μπορεί να έχουν «Η Ιστορία της Τρέλας», «Το Κεφάλαιο» και η «Ουτοπία»;
«Ο Περσέας χρειαζόταν μια κουκούλα από σύννεφο για να κυνηγάει τα τέρατα. Εμείς κατεβάζουμε την κουκούλα βαθιά και σκεπάζουμε αφτιά και μάτια, για να μπορούμε ν' αρνιόμαστε την ύπαρξη των τεράτων» (Μαρξ).
Μισέλ Φουκώ, «Η Ιστορία της τρέλας»
Γύρω απ' τα τέλη του Μεσαίωνα, η λέπρα εξαφανίζεται από τον Δυτικό κόσμο... Από τις αρχές του Μεσαίωνα και μέχρι το τέλος των Σταυροφοριών, τα λεπροκομεία είχαν πολλαπλασιαστεί κι οι «καταραμένες» πολιτείες τους είχαν πληθύνει και σ' ολόκληρη την Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Ματθαίο Paris, υπήρχαν γύρω στις 19.000 σ' όλη τη Χριστιανοσύνη. Πάντως, γύρω στο 1266, την εποχή που ο Λουδοβίκος ο Η´ ίδρυσε το θεσμό των λεπροκομείων στη Γαλλία, βρίσκουμε καταγραμμένους πάνω από 2.000...
Τα δύο μεγαλύτερα βρισκόταν στα περίχωρα του Παρισού, Saint-Germain και Saint-Lazare: τα ονόματά τους θα τα ξανασυναντήσουμε μπροστά μας, δεμένα με την ιστορία μιας άλλης μάστιγας. Γιατί μετά τον 15ο αιώνα, όλα αδειάζουν.
Το Saint-Germain από τον επόμενο αιώνα θα γίνει αναμορφωτήριο για παραστρατημένους νέους και στο Saint-Lazare, πριν από την εποχή του Saint-Vincent, δεν θα απομείνει παρά μοναχά ένας λεπρός...
Το 1635, οι κάτοικοι της Reims έκαναν μια επίσημη πομπή για να ευχαριστήσουν το θεό που απάλλαξε την πόλη τους από αυτή τη μάστιγα.
Έναν αιώνα νωρίτερα, η βασιλική εξουσία είχε αναλάβει τον έλεγχο και την αναδιοργάνωση αυτής της τεράστιας περιουσίας που αντιπροσώπευαν τ' ακίνητα περιουσιακά στοιχεία των λεπροκομείων...
Την ίδια υποχώρηση της λέπρας τη συναντάμε και στην Γερμανία, όμως κάπως πιο αργή. Κι ακόμη συναντάμε απαράλλαχτα μέτρα μετατροπής των λεπροκομείων... όπως και στην Αγγλία...
Παράξενη στ' αλήθεια αυτή η εξαφάνιση, που ασφαλώς δεν ήταν το από καιρό ζητούμενο αποτέλεσμα σκοτεινών ιατρικών μεθόδων. Ήρθε σαν αυτόματη συνέπεια του διαχωρισμού των λεπρών, καθώς και της διακοπής επαφής με τις εστίες μόλυνσης της Ανατολής, μετά το τέλος των Σταυροφοριών. Η λέπρα αποσύρεται, εγκαταλείποντας άχρηστα τα λημέρια της καθώς και τα λατρευτικά της έθιμα που, βέβαια, προορισμός τους δεν ήταν να τη γιατρέψουν, αλλά να την κρατήσουν σε μια ιερή απόσταση, να την ακινητοποιήσουν εξυμνώντας την απ' την ανάποδη, με κατάρες και αναθέματα.
Εκείνο όμως που σίγουρα θ' αντέξει στο χρόνο περισσότερο από τη λέπρα και που θα διατηρηθεί ακόμη και σε μια εποχή όπου, κιόλας από πολλά χρόνια, τα λεπροκομεία θα είναι αδειανά, είναι οι αξίες και οι εικόνες που έχουν συνδεθεί με το πρόσωπο του λεπρού.
Εκείνο που θα μείνει είναι το νόημα της αποδιοπομπής του κι η σημασία που αποκτούσε για την κοινωνική ομάδα αυτή η επίμονη και φρικτή μορφή, που την απομακρύνουν μόνο αφού χαράξουν πρώτα γύρω της έναν ιερό κύκλο...
Φτωχοί, αλήτες, ξεστρατισμένοι και «μυαλά αλαφροΐσκιωτα» θα ντυθούν τον παλιό ρόλο των λεπρών... Με μιαν ολότελα καινούργια έννοια και σε μια κουλτούρα πολύ διαφορετική, οι ίδιες μορφές θα επιβιώσουν-και κυρίως αυτή η σημαντική μορφή ενός αυστηρού διαχωρισμού, που οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό μιας μερίδας ανθρώπων ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει την πνευματική αποκατάσταση των υπόλοιπων.
Ποιά ακολουθία γεγονότων όμως δημιούργησε μαζικά «φτωχούς, αλήτες, ξεστρατισμένους και μυαλά αλαφροΐσκιωτα;»
Τόμας Μορ «Ουτοπία»:
Έτσι συμβαίνει ένας άπληστος και αχόρταγος πλεονέκτης, πραγματική πανούκλα της γενέτειράς του, να μαζεύει χιλιάδες ακρ γη που την περιφράζει με παλούκια ή με φράχτη, ή να κατατρέχει με τη βία είτε με ανομίες τους ιδιοκτήτες τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αναγκάζονται να τα ξεπουλάνε όλα. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με το καλό ή με το στανιό, εξαναγκάζονται να φύγουν φτωχές, απλοϊκές, κακόμοιρες ψυχές!
Άνδρες, γυναίκες, ανδρόγυνα, ορφανά από πατέρα παιδιά, χήρες, μανάδες που μοιρολογούν με τα βυζανιάρικά τους, μαζί με όλο τους το νοικοκυριό, φτωχά σε μέσα μα πολλές οι ψυχές, επειδή η γεωργία χρειαζόταν πολλά χέρια. Σέρνονται-λέω-και τραβάνε μακριά από τις συνηθισμένες τους εστίες, χωρίς να βρίσκουν που να ξαποστάσουν. Κάτω από άλλες συνθήκες θα τους ανακούφιζε κάπως η πώληση όλων των οικιακών τους σκευών, αν και δεν είναι μεγάλης αξίας.
Πεταγμένοι όμως ξαφνικά στους πέντε δρόμους είναι υποχρεωμένοι να τα ξεπουλάνε σε εξευτελιστικές τιμές. Κι αφού περιπλανηθούν ως που να έχουν φάει και την τελευταία δεκάρα, τί άλλο, θεέ μου, μπορούν να κάνουν εκτός από το να κλέβουν, για να καταντήσουν έπειτα στην κρεμάλα, σύμφωνα με τους νόμιμους τύπους, ή ν' αρχίσουν να διακονεύουν; Μα και τότε τους ρίχνουν στη φυλακή σαν αλήτες, γιατί περιπλανιούνται χωρίς να εργάζονται, αυτούς που κανένας δεν θέλει να τους πάρει στη δούλεψή του, μ' όσο ζήλο κι αν προσφέρονται για δουλειά.
Καρλ Μαρξ «Το Κεφάλαιο, Τόμος Πρώτος»:
Κεφάλαιο 24ο
Το μυστικό της πρωταρχικής συσσώρευσης.
...μια συσσώρευση που δεν είναι το αποτέλεσμα του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, αλλά η αφετηρία του.
Η πρωταρχική αυτή συσσώρευση παίζει στην πολιτική οικονομία τον ίδιο περίπου ρόλο που παίζει το προπατορικό αμάρτημα στη θεολογία. Ο Αδάμ δάγκωσε το μήλο κι έτσι έπεσε το κρίμα πάνω σε όλο το ανθρώπινο γένος. Για να εξηγήσουν την προέλευση της πρωταρχικής συσσώρευσης, τη διηγούνται σαν ανέκδοτο του παρελθόντος.
Σε μια πολύ παλιά εποχή υπήρχαν, από τη μια μεριά, μια επίλεκτη μερίδα ανθρώπων εργατικών, έξυπνων και προπαντός οικονόμων και, από την άλλη μεριά τεμπέλικα χαμένα κορμιά που σπαταλούσαν σε γλέντια όσα είχαν κι ακόμα παραπάνω...
Κι από το προπατορικό αυτό αμάρτημα χρονολογείται η φτώχεια της μεγάλης μάζας που παρ' όλη την εργασία της εξακολουθεί να μην έχει τίποτα άλλο να πουλήσει εκτός από τον ίδιο της τον εαυτό και ο πλούτος των λίγων, που διαρκώς αυξάνει, παρ' όλο που από πολύ καιρό έχουν παύσει να εργάζονται...
Όπως είναι γνωστό, στη πραγματική ιστορία τον πρώτο ρόλο τον παίζουν η κατάκτηση, η υποδούλωση, ο φόνος μετά ληστείας, με δυο λόγια η βία. Στην ήπια όμως πολιτική οικονομία επικρατεί από ανέκαθεν το ειδύλλιο. Το δίκαιο και η «εργασία» ήταν ανέκαθεν τα μοναδικά μέσα πλουτισμού, εξαιρώντας φυσικά κάθε φορά τον «φετινό χρόνο». Στην πραγματικότητα όμως οι μέθοδες της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης κάθε άλλο παρά ειδυλλιακές ήταν...
Ο άμεσος παραγωγός, ο εργάτης, απόκτησε τη δυνατότητα να διαθέτει το άτομό του μονάχα αφού έπαψε να είναι δεμένος με τη γη και να είναι δουλοπάροικος ή υποτελής σ' ένα άλλο πρόσωπο. Για να γίνει ελεύθερος πωλητής εργατικής δύναμης που μεταφέρει το εμπόρευμά του παντού όπου βρίσκει αγοραστές, έπρεπε ακόμα να έχει ξεφύγει από την κυριαρχία των συντεχνιών, των κανονισμών τους σχετικά με τους μαθητευόμενους και τους καλφάδες και από άλλες περιοριστικές διατάξεις σχετικά με τη εργασία...
Από την άλλη όμως αυτοί οι νεοαπελευθερωμένοι από τις φεουδαρχικές υποχρεώσεις γίνονται πωλητές του ίδιου τους του εαυτού, μόνο αφού τους έχουν πρώτα ληστέψει όλα τα μέσα παραγωγής και τους έχουν αποστερήσει όλες τις εγγυήσεις για την ύπαρξή τους, που τους παραχωρούσαν οι παλιοί φεουδαρχικοί θεσμοί. Και η ιστορία αυτής της απαλλοτρίωσης τους είναι γραμμένη στα χρονικά της ανθρωπότητας με γράμματα από αίμα και φωτιά.
Καρλ Μαρξ «Το Κεφάλαιο, Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας, Τόμος Πρώτος, Βιβλίο Ι, Το προτσές παραγωγής του Κεφαλαίου». Μετάφραση Παναγιώτης Μαυρομμάτης. Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
Μισέλ Φουκώ, «Η Ιστορία της Τρέλας», εκδόσεις Ηριδανός. Μετάφραση από τα γαλλικά: Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου.