Η παρουσίαση του νέου βιβλίου της Αθηνάς Κακούρη στη Φιλαρμονική Εταιρία Ωδείο Πατρών, στις 18/10/2013 από τον κον Νίκο Τόμπρο, Λέκτορα Πολιτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε.
Πότε και πώς δημιουργήθηκε το κράτος όπου ζούμε σήμερα
Αθηνά Κακούρη
Εκδόσεις Πατάκη, 2013
375 σελ.
ISBN 978-960-16-4606-0, [Κυκλοφορεί]
Τιμή € 15,70
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Κυρίες και κύριοι καλησπέρα,
Βρισκόμαστε σήμερα εδώ, προκειμένου να παρουσιάσουμε ένα αμιγώς ιστορικού περιεχομένου συγγραφικό έργο που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη με τον τίτλο: «1821 Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε». Συγγραφέας του δεν είναι άλλη από τη λογοτέχνιδα κ. Αθηνά Κακούρη. Το συγκεκριμένο εγχείρημα, το να αφηγηθεί δηλαδή -ή όπως η ίδια σημειώνει στον πρόλογό της, να «πει»- ιστορικά γεγονότα και όχι να συγγράψει Ιστορία, αποτελεί την πρώτη -και ομολογουμένως άκρως επιτυχημένη- προσπάθεια της κ. Κακούρη να δοκιμάσει τις δυνάμεις της σε ένα άλλο είδος κειμένου, εντελώς διαφορετικό από αυτά που έως σήμερα μας έχει συνηθίσει.
Η συγγραφέας αντιμετωπίζοντας τα ιστορικά γεγονότα με μια σύγχρονη ματιά, επιλέγει να καταπιαστεί με το θεμελιωδέστερο -ίσως- γεγονός της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας, την Ελληνική Επανάσταση. Η συγκεκριμένη θεματολογική επιλογή κατατάσσει αυτοδικαίως το παρόν βιβλίο στις ελάχιστες συγγραφικές παραγωγές των τελευταίων δεκαετιών που προσεγγίζουν συνθετικά τα γεγονότα της επαναστατικής περιόδου και των πρώτων χρόνων του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους.
Στις σελίδες του εν λόγω πονήματος εύκολα κανείς διακρίνει την πρόθεση της κ. Κακούρη να φέρει σε επαφή τον αναγνώστη -και κυρίως τους νέους- με τα γεγονότα που συνέβαλαν στη δημιουργία και τη συγκρότηση του Ελληνικού Κράτους. Η συγγραφέας παράλληλα όμως εκφράζει την απογοήτευση της -και αυτό τουλάχιστον προκύπτει από τον τίτλο του έργου- για το τελικό αποτέλεσμα των επαναστατικών προσπαθειών, αφού το κράτος που εν τέλει δημιουργήθηκε διέψευσε τις ελπίδες όσων πολέμησαν για τη δημιουργία ενός ευνομούμενου και οικονομικά εύρωστου κράτους που θα προάσπιζε και θα προστάτευε τους πολίτες του.
Στις 380 περίπου σελίδες η αφήγηση των ιστορικών γεγονότων, που σχετίζονται με την Ελληνική Επανάσταση, και η ερμηνεία τους ξεκινά αρκετούς αιώνες πριν αυτή εκδηλωθεί, ενώ συνεχίζεται και μετά το 1829, χρονιά κατά την οποία τερματίστηκαν -στην Πέτρα της Βοιωτίας- οι ελληνοοθωμανικές εχθροπραξίες. Ως αφετηριακή χρονολογία η συγγραφέας θέτει στο βιβλίο της το 1453, καθώς η Άλωση της Κωνσταντινούπολης όχι μόνο ολοκλήρωσε τον βίο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά και σηματοδότησε τη μετάβαση σε μια νέα περίοδο που είναι γνωστή βιβλιογραφικά ως Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Καταληκτική χρονολογία της ιστορικής αφήγησης είναι το 1832, αφού η εκλογή του Όθωνα ως βασιλιάς της Ελλάδας και ο ερχομός του σε αυτή τερμάτησε την αναρχία που επικράτησε ύστερα από τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια.
Βάσει λοιπόν των θεμάτων που η κ. Κακούρη αναπτύσσει στο βιβλίο της ο αναγνώστης διακρίνει νοερά τρεις ενότητες: α) την περίοδο του Νέου Ελληνισμού (1453-1820), β) την Ελληνική Επανάσταση (1821-1827) και γ) την καποδιστριακή και μετακαποδιστριακή περίοδο (1828-1832). Στην πρώτη ενότητα, η οποία είναι γνωστή και ως «Τουρκοκρατία» η συγγραφέας παρουσιάζει τους βασικότερους θεσμούς και τις κυριώτερες κοινωνικές ομάδες του ελληνισμού επί οθωμανικής κυριαρχίας: την Εκκλησία, τις κοινότητες, τις συντεχνίες, τους Φαναριώτες, τους κοινοτικούς άρχοντες, τον κλήρο, τους εμπόρους, τους αρματολούς, τους κλέφτες. Παρουσιάζει επίσης επαναστατικές δράσεις, ιδεολογίες, μυστικές και φανερές εταιρείες κλπ, οι οποίες επηρέασαν κοινωνικοοικονομικά την καθημερινότητα των ορθοδόξων χριστιανών του ελλαδικού χώρου και συντέλεσαν στην καλλιέργεια επαναστατικού κλίματος, το οποίο σταδιακά οδήγησε τους Έλληνες στο να διεκδικήσουν με τα όπλα την ανεξαρτησία τους από την κυριαρχία του Σουλτάνου.
Η δεύτερη ενότητα σχετίζεται με τα πολιτικοστρατιωτικά γεγονότα των ετών 1821-1827 τα οποία έθεσαν τις βάσεις για τη δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδας. Η Ελληνική Επανάσταση, το κορυφαίο αυτό ιστορικό γεγονός της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας, καταλαμβάνει αναμφισβήτητα -και δικαίως- τις περισσότερες σελίδες στο παρόν βιβλίο. Στο πλαίσιο λοιπόν του Αγώνα της ελληνικής Ανεξαρτησίας η συγγραφέας εξετάζει τόσο την επαναστατική δράση των ορθοδόξων στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες όσο και στα νότια της βαλκανικής χερσονήσου τα έτη 1821-1827.
Στο βιβλίο επίσης της κ. Κακούρη ο ελληνικός Απελευθερωτικός αγώνας διαιρείται συμβατικά σε τρεις χρονικές περιόδους. Η εν λόγω περιοδολόγηση είναι απόλυτα δικαιολογημένη, αφού στην πρώτη περίοδο (1821-1823) η Ελληνική Επανάσταση απέκτησε σταθερές βάσεις και συγκροτήθηκε πολιτικά και διοικητικά. Την περίοδο αυτή, που ο Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος αποκαλεί «επιφανή», πραγματοποιήθηκαν στρατιωτικές επιτυχίες που τόνωσαν το ηθικό των επαναστατών (κατάληψη Τριπολιτσάς, καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη στα Δερβενάκια, κλπ) και εκδιώχθηκαν τα οθωμανικά στρατεύματα από στρατηγικά σημεία του Μοριά και της Στερεάς Ελλάδας. Στη δεύτερη περίοδο (1823-1824) κυριάρχησαν οι εμφύλιες διαμάχες, στις οποίες οι Έλληνες συγκρούστηκαν μεταξύ τους για την κατάληψη της πολιτικοστρατιωτικής εξουσίας. Καθεμία μάλιστα από τις κυρίαρχες προεπαναστατικές κοινωνικές ομάδες: οι κοινοτικοί άρχοντες, οι Φαναριώτες, οι καραβοκύρηδες, οι οπλαρχηγοί, προσπάθησε να καταλάβει την ηγεσία του Αγώνα, ή τουλάχιστον να ενταχθεί σ' έναν συνασπισμό ο οποίος θα της επέτρεπε μελλοντικά να διεκδικήσει την εξουσία. Ενώ στην τρίτη περίοδο (1825-1827) η Επανάσταση κινδύνευσε αρκετές φορές να κατασταλεί, καθώς οι εμφύλιες συγκρούσεις των προηγούμενων ετών έθεσαν τον πολεμικό αγώνα κατά των Οθωμανών σε δεύτερο επίπεδο. Παράλληλα η δράση των στρατευμάτων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο επιδείνωσε ακόμα περισσότερο την κατάσταση, αφού τα άτακτα στρατεύματα των επαναστατημένων Ελλήνων δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τον οργανωμένο -με ευρωπαϊκά πρότυπα- αιγυπτιακό στρατό, με συνέπεια να περιοριστούν σύντομα οι επαναστατικές εστίες σ' ορισμένες μόνο περιοχές της Πελοποννήσου. Αυτή την ιδιαίτερη κρίσιμη κατάσταση αντιμετώπισε ο Ι. Καποδίστριας, όταν τον Ιανουάριο του 1828 αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο ως εκλεγμένος από τους Έλληνες Κυβερνήτης.
Η τελευταία ενότητα του βιβλίου καταγράφει το έργο που ο Ι. Καποδίστριας επιτέλεσε τα έτη 1828-1831, τις αντιπολιτευτικές ενέργειες που σημειώθηκαν εις βάρος του, τη δολοφονία του. Στα τριάμισι περίπου χρόνια που ο Καποδίστριας κυβέρνησε την χώρα προσπάθησε να δημιουργήσει ένα συγκεντρωτικό τύπου κράτος, στο οποίο θα καταργούνταν τα περιφερειακά κέντρα εξουσίας και θα περιοριζόταν η ισχύ των προεπαναστατικών κοινωνικών ομάδων. Το σύνθετο αυτό διοικητικό οικοδόμημα που ο Κυβερνήτης επεδίωξε να κατασκευάσει, υπήρξε βραχύβιο, αφού κατέρρευσε αμέσως μετά τον θάνατό του. Στο βιβλίο επίσης παρουσιάζεται η αρνητική πολιτική κατάσταση που διαμορφώθηκε στην χώρα ύστερα από την απώλεια του Καποδίστρια, η οποία διήρκησε έως την άφιξη του Όθωνα στον ελλαδικό χώρο. Το ότι η αν και περιορισμένη χρονικά διακυβέρνησης της Ελλάδας από τον Καποδίστρια καταλαμβάνει το 1/3 του βιβλίου δηλώνει προφανώς το πόσο σημαντική θεωρεί η συγγραφέας την προσωπικότητα του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας και το έργο που επιτέλεσε για τη συγκρότηση του νεότευκτου κράτους.
Η νέα ανάγνωση της ελληνικής ιστορίας των τριών δεκαετιών του 19ου αιώνα, που επιχειρεί στο νέο της συγγραφικό έργο η κ. Κακούρη, είναι απλή, χυμώδης, ζωηρόχρωμη, ευκολοδιάβαστη -δανειζόμενος μόνο ορισμένα από τα επίθετα που υπάρχουν στο οπισθόφυλλο του βιβλίου- και όχι επιφανειακή ή λαϊκίζουσα. Αρκετές μάλιστα φορές η αφήγηση γίνεται άμεση, καθώς έχεις την αίσθηση ότι η συγγραφέας σου αφηγείται προσωπικά -με απλές εκφράσεις- τα όσα γεγονότα από την εξεταζόμενη περίοδο θεωρεί σημαντικά να μεταδώσει στους νεώτερους. Στο βιβλίο επίσης τα ιστορικά γεγονότα παρουσιάζονται με τρόπο σαφή και κατανοητό, χωρίς πλατειασμούς και περιττές λεπτομέρειες. Όσο για την έλλειψη υποσημειώσεων ή παραπομπών, αυτή αναπληρώνεται από την παράθεση αποσπασμάτων έγκριτων -για την κ. Κακούρη και όχι μόνο- πονημάτων.
Από την ανάγνωση, τέλος, του βιβλίου γίνεται φανερό ότι η κ. Κακούρη, αν και δεν είναι ιστορικός και ούτε καν διεκδικεί τον τίτλο του ιστοριοδίφη, διαθέτει όχι μόνο πληθώρα γνώσεων για τα όσα αφηγείται, αλλά και έχει μυηθεί στις βασικές αρχές της ιστορικής επιστήμης, τις οποίες δυστυχώς στις ημέρες μας ξεχνούν πολλοί ιστορικοί και πανεπιστημιακοί.
Θα αναφερθώ συνοπτικά σε ορισμένες:
1) Στον πρόλογό της η συγγραφέας σημειώνει: «Γι' αυτό και δεν χρειάζεται εγώ να σου την πω ολόκληρη την Ιστορία. Κι ούτε χρειάζεται εσύ να θυμάσαι διαρκώς το κάθε τι που θα διαβάσεις εδώ... Αν κάτι σου ξέφυγε, γύρνα πίσω τις σελίδες και ξαναδές το». Ορθά λοιπόν η κ. Κακούρη υποστηρίζει ότι η επαφή με την Ιστορία αποσκοπεί στο να γίνουν κατανοητά από τους αναγνώστες τα γεγονότα και τα αποτελέσματά τους και όχι να γίνουν αυτά αντικείμενο στείρας απομνημόνευσης.
2) Στη σελίδα 97 διαβάζουμε επίσης ότι «Ο σκοπός (της ιστορικής γνώσης) δεν είναι να κρίνουμε, και μάλιστα με σημερινά κριτήρια. Ο σκοπός είναι να καταλάβουμε και τις συνθήκες της εποχής και τους ανθρώπους». Η συγγραφέας δηλαδή τονίζει ότι για προσεγγίσουμε σωστά τα ιστορικά γεγονότα και να γίνουν αυτά κατανοητά θα πρέπει ο αναγνώστης να τα εξετάζει και να τα ερμηνεύει σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής που αυτά παρήχθησαν και όχι να τα προσεγγίσει με τη ματιά του παρόντος.
3) Στον επίλογο, τέλος, η κ. Κακούρη καταλήγει «...υπάρχει πάντα το αύριο που είναι δικό σου και αυτό -αν διδάσκεσαι από το χθες- θα το κάμεις εσύ καλύτερο». Αναφέρεται δηλαδή στον κοινά αποδεκτό σκοπό μελέτης της Ιστορίας ο οποίος σχετίζεται με τη γνώση του παρελθόντος, αφού μέσω αυτού γίνεται κατανοητό το παρόν και σχεδιάζεται το μέλλον.
Τελειώνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Αθηνά Κακούρη, για την τιμή που μου έκανε να παρουσιάσω το νέο της πνευματικό παιδί και να της ευχηθώ να είναι καλοτάξιδο.