της Ολυμπίας Μπελεβέτη, Φιλόλογου-Μεταφράστριας. Με αφορμή τη παρουσίαση του βιβλίου "Η Ιστορία του Κλίμαξ"
Λεπτομέρειες για το βιβλίο διαβάστε ΕΔΩ - λεπτομέρειες για την συγγραφέα διαβάστε ΕΔΩ
Στο πλαίσιο της βιβλιοπαρουσίασης-βιβλιοκριτικής, θα εστιάσουμε αρχικά στο κυρίως θέμα που πραγματεύεται το βιβλίο αλλά και στον τρόπο με τον οποίο συνεισφέρει "Η Ιστορία του Κλίμαξ" στη συγκεκριμένη θεματολογία. Θα επιχειρηθεί μια κριτική ανασκόπηση βασικών σημείων του βιβλίου με σκοπό την ανάλυση του συγγραφικού στυλ που παίζει κυρίαρχο ρόλο στην ανάπτυξη του θέματος. Τέλος θα διαβαστεί μέρος του σχολίου του Υπ. Διδ. Φιλολογίας Σωτήρη Γάκου, που είναι και Υπεύθυνος Σύνταξης του έργου.
Πολύ εμπνευσμένα, η συγγραφέας τοποθετεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τη βαθύτερη ουσία της τρωτής ανθρώπινης ύπαρξης, τον ευάλωτο ψυχισμό του ανθρώπου που στέκεται ανήμπορος στα πάθη και τις αδυναμίες του. Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, ξεκινά η ιστορία μας κάπου μακριά στο Βορρά και εξελίσσεται σ' ένα παλάτι, που δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από το παλάτι του αιθέρα, το "Αιθερικό," όπως το ονομάζει, Παλάτι. Ο αιθέρας, σύμφωνα με το κοσμογονικό σύστημα του Έλληνα φιλόσοφου Αριστοτέλη ήταν μετά τη Γη, το νερό, τη φωτιά και τον αέρα η πέμπτη ουσία της φύσης, η Πεμπτουσία. Το στοιχείο αυτό χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες ιδιότητες είναι "αΐδιο, αγήρατο, άφθαρτο, αναυξές, αναλλοίωτο"...Δηλαδή είναι αιώνιο, δε γερνάει, δεν αλλάζει, δεν φθείρεται, δεν αλλοιώνεται, με άλλα λόγια, είναι το μόνο που νικάει τον πανδαμάτορα χρόνο. Και καθώς εντοπίζεται στον "άνω τόπο", συνυπάρχει και με την κάθε θρησκεία χωρίς να την ανταγωνίζεται. Έτσι βολεύεται ακόμη πιο αναπαυτικά στον θρόνο της παντοδυναμίας του μέσα στο Αιθερικό του Παλάτι απ΄όπου και κινεί τα νήματα.
Κατατροπώνονται λοιπόν οι φθαρτοί άνθρωποι, οι ήρωες της ιστορίας μας είτε πρόκειται για άρχοντες είτε για κοινούς θνητούς των "κατώτερων" κοινωνικών στρωμάτων από την παντοδυναμία αυτής της ίδιας τους της ανθρώπινης φύσης που δεν κάνει φυλετικές, ταξικές, ηλικιακές, ή οποιουδήποτε άλλου είδους διακρίσεις. Το μαγικό βέλος εκτοξευμένο άνωθεν κι αυτό, από τα θεϊκά χέρια του Έρωτα, στενού συγγενή της πεμπτουσίας μιας και είναι γόνος του Χάους και της Γαίας που είναι κι αυτά στοιχεία χωρίς γεννήτορες, πονάει το ίδιο όλους όσους τρυπήσει. Ανεπανόρθωτα, λοιπόν, εκτεθειμένοι στα μάτια μας, οι ήρωες μας υποτάσσονται στις τυφλές επιταγές της σάρκας, ταλανίζονται στη δίνη του πάθους, και έρχονται σε ευθεία ρήξη με προκαταλήψεις αιώνων. Πολύ σύντομα όμως, οι επικοί αυτοί ήρωες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τον ίδιο τους τον εαυτό που έρχεται να τους δικάσει. Τότε, εμείς οι ίδιοι από απέναντι θα σταθούμε με συμπόνια δίπλα στη μοιραία γυναίκα που αμάρτησε και δέσμια στα κοινωνικά φυλετικά στερεότυπα, μαραζώνει και βαλαντώνει στο κλάμα όπως ο παθητικός ρόλος της επιβάλει. Πολύ σύντομα, επίσης, από επικριτές θα γίνουμε εμψυχωτές και του άντρα προδότη-αμαρτωλού. Με νωπά ακόμη τα τραύματα και τα ανεξίτηλα σημάδια που αφήνει μια τέτοια άνιση μάχη με το τραγικό θεϊκό πεπρωμένο, διαλέγει μόνος του ένα ολόκληρο δωδέκαθλο και τα βάζει με τέρατα μυθικών διαστάσεων εκπληρώνοντας με Ηράκλεια δύναμη ηρωικά κατορθώματα. Τελικός στόχος του δεν είναι παρά ο εξαγνισμός και η εξιλέωση, αποπνέοντας θα λέγαμε άρωμα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.
Το μόνο αντίδοτο στο πραγματικά βαρύ αυτό κλίμα είναι ο Κλίμαξ. "Η ιστορία του Κλίμαξ," είναι μια μυθοπλαστική, ή επινοημένη, αναδρομική αφήγηση. Με την ευχέρεια, λοιπόν, ή την ελευθερία αν θέλετε, που δίνει η λογοτεχνική σύμβαση της μυθοπλασίας η συγγραφέας επιλέγει σαν κύριο αφηγητή μια βιβλιοθήκη. Θρονιασμένος σε μια κεντρική αίθουσα του παλατιού, στην Αίθουσα των Βιβλίων δημιούργημα διάσημου ξυλουργού, ο Κλίμαξ γίνεται θέλοντας και μη αυτόπτης μάρτυρας και αφηγείται το πήγαινε-έλα των ενοίκων, τις φλυαρίες, αλλά και τις ερωτικές περιπτύξεις του άρχοντα του παλατιού, του λογοτέχνη Ορφέα και της συζύγου του Αμέλιας που είναι η αρχόντισσα των Αιθέριων Κήπων. Αυτοί είναι οι δύο βασικοί ήρωες γύρω από τους οποίους εκτυλίσσεται η πλοκή, αλλά και οι παράλληλες ιστορίες των άλλων προσώπων που εμφανίζονται στο παλάτι, ιστορίες που είναι αυτοτελείς αλλά πάντα συνυφασμένες με το Αιθερικό Παλάτι: οι άθλοι του Πάρη, οι εξελίξεις με τη Δάφνη, η αντιμετώπιση της Ελένης στο Παρίσι.
Για ό, τι δεν μπορεί να δει ο Κλίμαξ ενημερώνεται στην Γλώσσα των Πραγμάτων από τα βιβλία που πηγαινοέρχονται στα ράφια του, αλλά και από άλλα άψυχα αλλά άκρως κουτσομπόλικα αντικείμενα που τυχαίνει να αφεθούν στην αίθουσα. Ο μόνος από τους ανθρώπους που καταλαβαίνει και μπορεί να μιλήσει τη Γλώσσα των Πραγμάτων είναι ο "μικρός άνθρωπος," ο γιος δηλαδή που αποκτά το αρχοντικό ζεύγος, ο Ιάσων, που θα γίνει μεγαλώνοντας και επιστήθιος φίλος του Κλίμαξ. Θα τον δούμε κι αυτόν που είναι η νέα γενιά, όταν πάει να πάρει τη ζωή του στα χέρια του παρ'όλη την πνευματική ανάταση που του εξασφαλίζει η μόρφωση να καλείται εκ νέου να αντιμετωπίσει το σαράκι της προκατάληψης. Αλλά να μη χαλάσουμε τη μαγεία, καλό θα ήταν το υπόλοιπο της πλοκής να το εξερευνήσει κάθε αναγνώστης μόνος του.
Αξίζει να επισημανθεί ότι σημαντικό ρόλο στο όλο εγχείρημα παίζουν οι εκπληκτικές εικόνες που δημιουργούνται μέσα από ένα παιχνίδι με τις λέξεις κατά την αφήγηση. Με την έντονη αισθαντικότητα που τη χαρακτηρίζει, η συγγραφέας την ώρα της δημιουργίας θα έλεγε κανείς ότι επιβάλει έναν αρμονικό συγκερα¬σμό σε αισθήσεις και αισθήμα¬τα και βλέποντας με την καρδιά αφήνει τις λέξεις να αιωρούνται, μέχρι που μόνη της η καθεμία σαν να την τραβάει κάποιος μαγνήτης έρχεται να συμπληρώσει το κομμάτι που της αντιστοιχεί στο παζλ,θα λέγαμε, χωρίς να περισσεύει τίποτε. Χωρίς μακροσκελείς και ανάγλυφες περιγραφές, λοιπόν, να διακόπτουν και καθυστερούν τις καταιγιστικές εξελίξεις, χωρίς να χρειάζονται για μια εικόνα χίλιες λέξεις, εντός και εκτός του παλατιού αισθανόμαστε φίλοι με πρόσωπα αλλά και πράγματα και κυριότερα συμμετέχουμε, αισθανόμαστε, πιάνουμε θα λέγαμε το σφυγμό κάθε φορά.
Φτάνει στ' αυτιά μας, για παράδειγμα, η φωνή του ουρανού που παραπονιέται υψηλόφωνα για την απουσία του ήλιου, κυριολεκτικά νοιώθουμε να γλιστράμε στα σοκάκια του Παρισιού που παρομοιάζονται με αρτηρίες στο σώμα μιας γυναίκας, πνιγόμαστε όταν ο αέρας γίνεται βαρύς αλλά και προσπαθούμε να γεμίσουμε ασφυκτικά τα πνευμόνια μας όταν οι ευωδιές του μας γαργαλάνε τα ρουθούνια, σέρνοντάς μας κυριολεκτικά από τη μύτη. Ξεκουράζουμε τα μάτια μας στο γαλάζιο του ουρανού και αισθανόμαστε το παγωμένο ράπισμα του αέρα όταν στην εξοχή του Βορρά χειμωνιάζει. Κουρνιάζουμε δίπλα στον Κλίμαξ κάτω από τα γήινα μουντά χρώματα της αποσύνθεσης μέσα στο παλάτι, με τις κεραίες τεντωμένες, όχι για να ακούσουμε ή απλά να μάθουμε αλλά για να ταυτιστούμε και να ζήσουμε κι εμείς μαζί με τους ήρωες την κάθε στιγμή.
Σε μια απόπειρα να γεφυρώσουμε, τέλος, τον μυθιστορηματικό χωροχρόνο με την πραγματικότητα θα διαβαστεί το σχόλιο του κου Γάκου.
"Τα βιβλία και τα πράγματα στο μυθιστόρημα Η Ιστορία του Κλίμαξ αναβιώνουν πάθη και προκαταλήψεις αιώνων που μόνο η γνώση μπορεί να ελέγξει ή να εξαλείψει. Τα ανθρώπινα πάθη (ο πλούτος, η δόξα, η δύναμη, η προβολή, η ιδιοτέλεια, η αλαζονεία, η ζήλια, η κακία, το μίσος) συνιστούν μία έννοια ανάλογη με την προκατάληψη και είναι όπως και αυτή αντιστρόφως ανάλογα με την γνώση. Συνεπώς μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι η προκατάληψη και η τυραννία των παθών του ανθρώπου συμβαδίζουν.
Όσο πιο μεγάλη είναι η προκατάληψη, τόσο ο άνθρωπος είναι και πιο επιρρεπής στα πάθη του. Αντίθετα, όσο αυξάνεται η γνώση, που σημαίνει ότι όσο η επιστήμη, η φιλοσοφία και η τέχνη εξελίσσονται, τόσο και ανεβαίνει ο άνθρωπος. Φτιάχνει πολιτισμό, διαμορφώνει πανανθρώπινες αξίες. Όλα αυτά καταλαγιάζουν σ' ένα βαθμό τ' ανθρώπινα πάθη, τα διαπαιδαγωγούν, ενώ παράλληλα εξοστρακίζουν (ή θα έπρεπε να εξοστρακίζουν) την προκατάληψη.
Είναι σωστή η άποψη ότι ο ιστορικός χρόνος έφερε και φέρνει πάντα κάποια εξέλιξη, κάποια πρόοδο. Κάθε πρόοδος είχε τα θετικά της και τ' αρνητικά της. Το κύριο αρνητικό στοιχείο είναι ότι η ανθρωπότητα, δια μέσου των αιώνων, πορεύεται εγκλωβισμένη σ' αυτό το καταραμένο τρίγωνο, ζώντας κάποιες στιγμές εξέλιξης και προόδου. Είναι μερικοί, ίσως πολλοί, που προβάλλουν ζωηρά το επιχείρημα: Έτσι ήταν, έτσι είναι και έτσι θα είναι για πάντα ο άνθρωπος. Εγκλωβισμένος μέσα στο τρίγωνό του, με τις προκαταλήψεις του, τα πάθη του και το αμαρτωλό κατεστημένο του. Τι τα θέλεις και τα σκαλίζεις τα πράγματα;
Η πραγματικότητα είναι ότι ζούμε σε μια εποχή με τελείως διαφορετικά δεδομένα από κάθε άλλη προηγούμενη εποχή. Τα δεδομένα αλλάζουν με ασύλληπτους ρυθμούς.
Κανείς δεν μπορεί να ξέρει τη συνέχεια. Το μυθιστόρημα που έχουμε ανά χείρας ξανασκαλίζει λίγο τα πράγματα και μας θυμίζει πως τα ανθρώπινα πάθη με τον έναν ή τον άλλο τρόπο υπάρχουν μέσα μας, εμείς φτάνει να τα διαχειριστούμε και να ξαναγνωρίσουμε τον εαυτό μας όχι για να τα διώξουμε αλλά κυρίως για να παραδεχτούμε τις αδυναμίες μας και να τις αποδεχτούμε. Ίσως έτσι να είναι καλύτερα!"
Και να κλείσουμε με αυτό που είπε ο Άγιος Αυγουστίνος πριν από αιώνες, "Ο κόσμος είναι ένα βιβλίο και αυτοί που δεν έχουν ταξιδέψει έχουν διαβάσει μόνο μια σελίδα." Η συγγραφέας της Ιστορίας του Κλίμαξ είχε την τύχη να ξεφυλλίσει πολυάριθμες σελίδες από αυτό το βιβλίο και να γευτεί τη μαγεία του ταξιδιού και στη ζωή, αλλά και με το νου.
Κατερίνα Χρυσογένη, σου ευχόμαστε και το πνευματικό σου παιδί, το βιβλίο σου, να έχει την ίδια τύχη. Καλοτάξιδο!
Ολυμπία Μπελεβέτη,
Φιλόλογος-Μεταφράστρια
Βιβλιογραφικές Αναφορές
1. https://www.cs.ucy.ac.cy/courses/EPL202/assignments.html
2. http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/683/4523,20485/
3. http://www.kathimerini.gr/234655/article/politismos/arxeio-politismoy/to-my8istorhma-h-poihsh-kai-to-orama
4.http://www.vakxikon.gr/content/view/2011/604/lang,el/
5. http://www.astrology.gr/ENALLAKTIKI-GONIA/item/30031-i-epistimoniki-thesi-toy-Aristoteli-gia-ton-Aithera
6. http://www.lexigram.gr/lex/enni/%CE%B3%CE%B7%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%AE%CF%82#Hist0
7. http://www.greek-language.gr/greekLang/portal/blog/archive/2014/11/27/6247.html
8. http://www.24grammata.com/?p=32419