Κ.Γαλανόπουλος, 2013, «Δημήτριος Μάτσαλης, Μία περίπτωση ατομικού τερορισμού στην Πάτρα του ύστερου 19ου αιώνα»
εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος, σσ.136
παρουσίαση βιβλίου: Νικόλας Μιτζάλης, δρ.αρχιτεκτονικής ΕΜΠ
Ο Κώστας Γαλανόπουλος δεν είναι Πατρινός. Κατάγεται από το Αγρίνιο αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να καταπιαστεί επιτυχώς με ένα σημαντικό ιστορικό και πολιτικό γεγονός της Πάτρας της «Belle Epoque», πόσο μάλλον όταν οι προπτυχιακές και μεταπτυχιακές του σπουδές επικεντρώνονται στην Ιστορία και την πολιτική θεωρία. Την ίδια στιγμή που κανένας – απ' ό,τι γνωρίζω – πατρινός ερευνητής ή συγγραφέας δεν ασχολήθηκε συστηματικά με τον Μάτσαλη, τον πρώτο ατομικό αναρχικό τρομοκράτη της νεώτερης ελληνικής ιστορίας.
Το γεγονός είναι σχετικά γνωστό στους μυημένους της ιστορίας της Πάτρας: Την Κυριακή της 3/11/1896, ο Δημήτριος Μάτσαλης οπλισμένος με μαχαίρι και πιστόλι επιτίθεται στους Κόλλα και Φραγκόπουλο στο κάτω μέρος της πλατείας Γεωργίου, μπροστά στην Παλαιά Λέσχη, τραυματίζοντας τον πρώτο και σκοτώνοντας τον δεύτερο. Ο Μάτσαλης στη συνέχεια συλλαμβάνεται, φυλακίζεται στις φυλακές Ακροπόλεως και τέσσερις μέρες μετά αυτοκτονεί με καψούλι δυναμίτιδας.
Ο καροτσέρης Μάτσαλης δεν ήταν τρελός όπως υποστήριξαν πολλά αστικά έντυπα της εποχής. Ήταν αναρχικός και μάλιστα τρομοκράτης, δηλαδή συνειδητά αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει την βία ως αντίποινο στην βία του κεφαλαίου και της εξουσιαστικής ελίτ της πόλης που στα μάτια του αντιπροσώπευαν ο Διονύσιος Φραγκόπουλος, πλουσιότατος σταφιδέμπορος και πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Πατρών και ο Ανδρέας Κόλλας, εξίσου ευκατάστατος έμπορος και τραπεζικός επενδυτής (κατά πολλούς συσχετιζόμενοι και με τοκογλυφία, βλ.σ.57 και όπως παραθέτει ο Κ.Μοσκώφ, 1979, «Εισαγωγικά στην Ιστορία του Κινήματος της Εργατική Τάξης», Θεσσαλονίκη, σ.169).
Εκείνη την εποχή οι αναρχικοί δεν αντιπροσώπευαν το παράδοξο μιας αναπτυσσόμενης κοινωνίας, όπως θα πίστευαν πολλοί, αλλά είχαν μια διακριτή παρουσία στην πόλη με προεξάρχουσα την εφημερίδα «Επί τα Πρόσω» του Μαγγανάρα η οποία κυκλοφορούσε φανερώς καταγγέλλοντας την εξαθλίωση των εργατών(σ.86), ακολουθώντας όμως μια πιο μετριοπαθή γραμμή. Συμμετείχαν σε απεργίες και σε προπαγανδιστικές ενέργειες που επεκτείνονταν πέραν της πόλης και στις γύρω αγροτικές περιοχές. Ο ειρηνικός χαρακτήρας τους όμως, τους εξασφάλιζε (όπως και σε άλλους σοσιαλιστές) μια υπό όρων ανοχή της άρχουσας τάξης.
Η ενέργεια του Μάτσαλη, σαφώς επηρεασμένη από τη δράση των ιλλεγκαλιστών της Ευρώπης και την προπαγάνδα της πράξης που μετά το 1890 θέριευε μαζί με την αντίστοιχη εκμετάλλευση των προλετάριων, ταρακούνησε όλη την Ελλάδα. Το νέο μαθεύτηκε παντού και οι αντιδράσεις του αστικού τύπου φανέρωσαν τις πεποιθήσεις των κυρίαρχων τάξεων που μαζί με την νεοπροσδιοριζόμενη αστική τάξη της εποχής θεωρούσαν τις λαϊκές εργατικές τάξεις ως ιδιόρρυθμες (σ.51) αγράμματες, τεμπέλες (σ.62) και πλανημένες (σ.59) αποκαλύπτοντας την απίστευτη εχθρότητά τους, ίδια με εκείνη των αστών του Λονδίνου και των Παρισίων που είχαν ήδη «ανακαλύψει» τους «αγρίους» των πόλεων, την εργατική τάξη που, κατ' αυτούς πάντα, είχε έμφυτες τάσεις αλκοολισμού, παραβατικότητας, και παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς και η οποία με κάποιο τρόπο θα έπρεπε να «εξυγιανθεί» (προκειμένου να γίνει πιο παραγωγική και κυρίως πιο υπάκουη). Ευρύτατη επί αυτού η βιβλιογραφία και συγκεκριμένα επί της δράσεως των περίφημων «υγιεινιστών».
Οι διώξεις δεν περιορίστηκαν στους αναρχικούς σε όλη την Ελλάδα αλλά επεκτάθηκαν σε σοσιαλιστές και λοιπούς κοινωνιστές πολλοί εκ των οποίων δεν άντεξαν την καταστολή και τις φυλακίσεις(σ.59). Παρόλαυτά η ενέργεια του Μάτσαλη μετακύλησε επιτυχώς τον φόβο στις κυρίαρχες τάξεις οι οποίες θα μάθουν με σκληρό τρόπο ότι η βία μπορεί και να αντιμετωπιστεί με βία (σ.34).
Ο Γαλανόπουλος με ενδελεχή έρευνα στις εφημερίδες και τα αρχεία της εποχής παραθέτει με κάθε λεπτομέρεια τις πτυχές του εν λόγω γεγονότος διαθέτοντας μια μάλλον αποστασιοποιημένη στάση, και προσθέτει έτσι ένα σημαντικό λιθαράκι στην ιστορία της Πάτρας και της ευρύτερης πολιτικής ιστορίας της χώρας. Εμβαθύνει, όσο του επιτρέπει ο περιορισμένος αριθμός των σελίδων του βιβλίου, στον τερορισμό (ένας όρος που χρησιμοποιείται στο βιβλίο και με τον οποίο δεν μπορώ να πω ότι συμφωνώ πλήρως καθώς πιστεύω ότι δεν αποδίδει επαρκώς το νόημα της 'τρομοκρατίας' αφού το μετασχηματίζει σε -ισμό, δηλ. σε ιδεολόγημα), και στην ιδέα της αναρχικής βίας των καταπιεσμένων ενώ η μη αναφορά στην μεταβατική βία τάσεων του αναρχισμού ή σύγχυση των όρων επανάστασης και εξέγερσης δεν αλλοιώνουν την αξία του όλου εγχειρήματος.
Είναι αδύνατον για όποιον διαβάσει το βιβλίο να μην κάνει παραλληλισμούς με την σημερινή ευρεία καταστολή, την κρίση και την έντονη καταπίεση/δοκιμασία που υποβάλλονται κυρίως οι λαϊκές εργατικές τάξεις του τόπου μας αλλά και την διεύρυνση της απόστασης που τις χωρίζει από εκείνες που συνεχίζουν να κερδοσκοπούν εις βάρος τους.