Αναλύει η Μαρίνα Αποστόλου την παράσταση του Σαββάτου 23 Νοεμβρίου 2024 (στις 18.15)
Ay, Carmela! του Χοσέ Σάντσις Σινιστέρα
Θέατρο «ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ»
Ακαδήμου 14, Μεταξουργείο
Μετάφραση & Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Κυριακού
Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί: Κατερίνα Μπιλάλη και Κωνσταντίνος Κυριακού
ΜΕΤΑΞΥ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΥ
«ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΝ ΒΑΖΟΥΝ ΜΥΑΛΟ ΟΥΤΕ ΜΕ ΣΦΑΙΡΕΣ»
«Ο άνθρωπος ποτέ δεν θα συνέλθει…» είχε πει κάποτε ο σπουδαίος δραματουργός Μάριος Ποντίκας και πραγματικά η δήλωσή του αυτή, τόσο φιλοσοφημένη και τόσο αληθινή ήρθε και συνάντησε, σχεδόν ταυτίστηκε με την Καρμέλα του Σινιστέρα, το ένα από τα δύο δραματικά πρόσωπα του έργου Ay, Carmela! του Ισπανού συγγραφέα.
Βρισκόμαστε στον ισπανικό εμφύλιο που έλαβε χώρα την τριετία 1936-1939 μεταξύ των Ισπανών Εθνικιστών υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο και των Δημοκρατικών, δηλαδή των υπερασπιστών της εκλεγμένης κυβέρνησης, αριστερών, σοσιαλιστών, αναρχικών και κομμουνιστών. Ο Παουλίνο και η Καρμέλα, ηθοποιοί του είδους του «βαριετέ», περιφέρονται με το φορτηγό τους (που όπως ακούμε τους το κλέβουν και έχουν μείνει μόνο με τέσσερα μπαούλα που περιέχουν πράγματα της εργασίας τους) και διασκεδάζουν το φιλοθεάμον κοινό. Αυτή τη φορά όμως, το ακροατήριό τους δεν αποτελείται από «κυρίες και κυρίους» αλλά από στρατιώτες ακροδεξιούς παρουσία μάλιστα του ίδιου του Φράνκο και πολεμιστές – αιχμαλώτους της αντίθετης παράταξης που την επομένη πρόκειται να εκτελεστούν. Σκοπός του κωμικού θεάματος που θα προσφέρουν είναι να διασκεδάσουν βεβαίως τους Εθνικιστές αλλά κυρίως να γελοιοποιήσουν τους μελλοθάνατους στρατιώτες. Ο Παουλίνο, φοβιτσιάρης και υποτακτικός, θα υπηρετήσει τους φασίστες και θα καταφέρει να σώσει τη ζωή του ίσως και να κερδίσει μια θέση θυρωρού για να επιβιώσει όμως θα μείνει μόνος του με την ανάμνηση της τολμηρής επαναστάτριας συντρόφου και συμπρωταγωνίστριάς του, Καρμέλα. Εκείνη, θα τον επισκέπτεται συχνά, θα του μιλάει για τον κόσμο στον οποίο πλέον «κατοικεί» και τις ιδιαίτερες συνθήκες του, θα του θυμίζει τον τρόπο που «έφυγε» από κοντά του και θα αποτελεί ες αεί την προσωποποίηση της φιλελευθερίας και της ανυποταγής. Η ίδια θα είναι διαχρονικά ένα ξεκάθαρο καταγγελτικό σχόλιο ενάντια στην καταπίεση, στην αναξιοπρέπεια, στη λήθη που οδηγεί στην επανάληψη των ίδιων λαθών αλλά και στο βόλεμα του ατόμου που αντί να ενεργεί, κριτικάρει από τον καναπέ του, αναλώνεται σε συνδικάτα και σωματεία χωρίς αποτέλεσμα, ενώ το γεμάτο του στομάχι και η καθώς πρέπει ένδυσή του δεν θα του επιτρέψουν ποτέ να αναγνωρίσει την αλήθεια γύρω του και να δράσει ως οφείλει.
Ολόκληρο το έργο είναι ένα αιχμηρό, εύγλωττο και διαφανές μανιφέστο που ξεπερνάει τα όρια του δίπολου ελευθερία – φασισμός, υπερπηδά κατά πολύ το ιστορικό πλαίσιο του ισπανικού εμφυλίου και έρχεται να καταδείξει την αδυναμία και συνάμα τη δύναμη της ανθρώπινης φύσης απέναντι στον τρόμο που γεννάει η άσκηση βίας. Και βία δεν είναι μόνο η απειλή των όπλων αλλά και κάθε μορφή στέρησης όπως η φτώχεια (μια πλούσια θαυμάζει μέσω του οίκτου της το σθένος των φτωχών), η απώλεια της πατρίδας και της οικογένειας, η άγνοια… Και πάλι όμως δεν στέκεται μόνο σε αυτά τα σημεία ο Ισπανός θεατρικός συγγραφέας. Μέσα στο έργο του συζητάει το δίπολο ζωή – θάνατος, σκιαγραφεί το προφίλ των νεκρών, τη «ζωή» τους στον «άλλο κόσμο», την πλήξη τους εκεί, τον συνωστισμό τους, τον «έρωτα» που εκδηλώνεται σε αυτό το ιδιότυπο περιβάλλον (κάτι λίγο δηλαδή από Σαρτρ και το Κεκλεισμένων των θυρών) τους βάζει να συνομιλούν με τους ζωντανούς με τους οποίους έζησαν μαζί, καυτηριάζει εμμονές όπως είναι η θρησκοληψία (ακούμε για παράδειγμα για χρήματα που κάηκαν σε κεριά μα η Παναγία δεν φάνηκε τις δύσκολες ώρες του πολέμου και της γενοκτονίας…), φωτίζει την υπέρμετρη υποκρισία των συντηρητικών που κάνουν, όπως λέγεται στο έργο, λιτανείες και προσευχές αλλά «τουφεκίζουν ορφανά», θίγει ζητήματα σεξουαλικής φύσης (ο υπολοχαγός εντολέας και «σκηνοθέτης» είναι ομοφυλόφιλος ίσως όμως και να εννοεί άνανδρος ως προσωπικότητα), κοινωνικής φύσης όπως είναι ο γάμος (θρησκευτικός ή πολιτικός τελικά είναι ο σωστός για έναν συνειδητοποιημένο πολίτη;) και η γονεϊκότητα που λείπει περισσότερο από τη γυναίκα. Ακόμα και όταν κάποιος είναι καταδικασμένος να εκτελεστεί έχει δικαίωμα στον σεβασμό (ακούμε πως χλευάζεται η σημαία των Δημοκρατικών την παραμονή του τουφεκισμού) και στη γνώση του πού βρίσκεται (να ξέρει να προφέρει το όνομα του μέρους που θα πέσει η σορός του) ενώ, σύμφωνα με το πνεύμα του συγγραφέα, οι άνθρωποι είναι ίσοι στον θάνατο, είναι αδύνατον να διακριθούν με βάση τις πεποιθήσεις τους και την εθνικότητά τους, η θύμησή τους τούς καθιστά κατά μία έννοια ακόμα ζωντανούς ενώ όσοι τους μίσησαν και τους εξολόθρευσαν διεστραμμένα πολύ θα ήθελαν δυνητικά να τους σκότωναν ξανά…
Θέατρο εν θεάτρω, φαντασματικές παρουσίες και ακροβασία ανάμεσα στο πραγματικό και το υπερρεαλιστικό στοιχείο είναι με λίγες λέξεις το δραματικό κείμενο του Χ.Σ. Σινιστέρα που ανεβαίνει για τρίτη χρόνια έχοντας αποσπάσει δύο διακρίσεις σε θεατρικά βραβεία. Ο Κωνσταντίνος Κυριακού το μετέφρασε και το σκηνοθέτησε ενώ ανέλαβε και τον ρόλο του λιγόψυχου Παουλίνο, ενώ η Κατερίνα Μπιλάλη ασχολήθηκε με το δραματουργικό κομμάτι όπως και με την κίνηση επί σκηνής ενώ ερμήνευσε βεβαίως και τον ανατρεπτικό χαρακτήρα της Καρμέλα. Πρόκειται για ένα ασυνήθιστο έργο, ο Σινιστέρα ακολουθεί μια αισθητική που απαιτεί τη διαρκή προσοχή του κοινού καθώς εκείνο αναρωτιέται ολοένα για την αλήθεια των πραγμάτων, τα γεγονότα και τη διαδοχή τους, οφείλει να περιμένει για να λάβει απαντήσεις (τα δραματικά γεγονότα εκκινούν από το τέλος), εισπράττει μια μορφή διδακτισμού (για παράδειγμα ακούμε τον Παουλίνο να δηλώνει πως «το καλό φαΐ του δίνει αυτοπεποίθηση…») ενώ παραλληλίζει το σήμερα με το χθες δεδομένου ότι οι πόλεμοι πάντα θα συμβαίνουν και θα διαλύουν την ανθρωπότητα με τους ανθρώπους να αντιδρούν διαφορετικά ο καθένας στην επιβολή της βίας.
Η Κατερίνα Μπιλάλη ξεχώρισε ιδιαίτερα τόσο για την κίνηση και την απόδοση του ρόλου της Καρμέλα, τον αέρα της πάνω στη σκηνή, την αύρα της αλλά και το παρουσιαστικό της εν γένει που υποστήριξαν άρτια την επαναστάτρια ηθοποιό. Σκηνικά αντικείμενα όπως η μικρή κόκκινη κιθάρα που έπαιζε ο Παουλίνο, το δρεπάνι – σκούπα που χρησιμοποίησε για να καθαρίσει…, τα στάχυα στο κεφάλι της Καρμέλα, τα γάντια στα χέρια και των δυο τους για να παίξουν ενώπιον των στρατιωτών… ήταν πολύ εύστοχες ιδέες, αμιγώς αλληγορικές και χαρακτηριστικές του συγκεκριμένου κειμένου. Ο Κυριακού με λίγα μέσα, σε ένα λιτό σκηνικό κατάφερε να φέρει στη σκηνή ένα έργο που δύσκολα θα τολμήσει ο μέσος θεατρικός σκηνοθέτης να επιλέξει.
Το ¡Ay Carmela! είναι ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια του Ισπανικού Δημοκρατικού Στρατού κατά τη διάρκεια του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου.
Λοιποί Συντελεστές:
Δραματουργία – Κινησιογραφία: Κατερίνα Μπιλάλη
Σκηνικά – Κοστούμια: Κατερίνα Τσακότα
Φωτισμοί: Λέων Εσκενάζη
Πρωτότυπη μουσική: Άρτεμις Ματαφιά
Εκτέλεση μουσικής – Ενορχήστρωση – Κιθάρες: Γιώργος Πατσιώτης
Τραγούδι: Άρτεμις Ματαφιά
Συνεργάτης σκηνοθέτης: Λευτέρης Παπακώστας
Make-Up Artist: Οξάνα Πελιούχ (Data Type – Atelier de Beauté)
Hair Stylist: Organic Hair Spa by Athanasios
Στρατιωτικές στολές: Khaki Depot
Φωτογραφίες – Trailer: Μαρία Χουρδάρη
Σχεδιασμός αφίσας: [βιβλιοτεχνία]
Προβολή και Επικοινωνία: Βάσω Σωτηρίου – We Will
Παραγωγή: «THEARTES» Α.Μ.Κ.Ε.
