του Γιώρου Ρήγα. Συχνός προβληματισμός και πρόσφορο έδαφος για συζητήσεις είναι το θέμα γύρω απ'το ρόλο της τέχνης, τη λειτουργία και τα οφέλη της.
Πρόκειται, τελικά, για πολυτέλεια ή για ανάγκη; Δεν είμαι βέβαιος αν αυτό είναι χαρακτηριστικό των εκάστοτε δυσχερειών των καιρών ή είναι διαχρονικότερος προβληματισμός. Εντείνεται ενδεχομένως μέσα στον όλο ζόφο της εποχής που οι αντικειμενικές δυσκολίες μπορούν να στερήσουν από έναν άνθρωπο τη δυνατότητα της επαφής αυτής με την τέχνη. Επιθυμώ, όμως, να αναφερθώ στην περίπτωση εκείνη της συνειδητής απαξίωσης της τέχνης ή της υποβάθμισης του ρόλου της.
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα "ανάγκη ή πολυτέλεια" πρέπει ο καθένας από εμάς να αναρωτηθεί τι ζητά από την καλλιτεχνική δημιουργία και τι εκείνη του προσφέρει. Εδώ έγκειται το θλιβερό της υπόθεσης .Μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων αντιλαμβάνεται αφελώς-γιατί ωθείται σκοπίμως στην αφέλεια- την τέχνη αποκλειστικά σαν μέσο για προσωρινή και εύκολη διασκέδαση, αδιαφορώντας για τις παγίδες του "προσωρινού" και του "εύκολου". Η αντίληψη αυτή, που πηγάζει απ'την ευχαρίστηση που είναι σε θέση να λάβει ο άνθρωπος απ'την τέχνη, ενέχει τον κίνδυνο του να ξεχάσουμε την ουσία κάθε καλλιτεχνικού προϊόντος και να θυσιάσουμε στο βωμό της ευκολίας τη δυνατότητα να πάμε ως άνθρωποι ένα βήμα παραπέρα, να αλλάξουμε και τελικά να υπάρξουμε. Η διαδικασία αυτή της αποκάλυψης του εαυτού μας και της ανύψωσής του μέσω της τέχνης δεν είναι εύκολη, ενίοτε ούτε και ευχάριστη, δεν παύει όμως να είναι σπουδαία και απαραίτητη.
Όταν λησμονούμε αυτή τη διαδικασία και-συνεπώς-το αποτέλεσμά της εξαιτίας μια επιφανειακής θεώρησης των πραγμάτων, είναι πολύ εύκολο να βάλουμε την τέχνη ένα σκαλί πιο κάτω στις προτεραιότητές μας. Αν όμως επιχειρήσουμε μια πιο ουσιαστική ματιά στα πράγματα, συνειδητοποιούμε πως η τέχνη δεν είναι απλώς ένα καπρίτσιο πολυτελείας του εν δυνάμει αιθεροβάμονος εαυτού μας με μόνο στόχο την καλοπέραση, αλλά μια ανάγκη απόλυτη κι επιτακτική αν θέλουμε να διατηρήσουμε τον τίτλο του ανθρώπου. Θεωρώντας πως "ζούμε και χωρίς αυτό" χάνουμε την ανθρώπινη ταυτότητά μας και ξεχνάμε την ανάγκη να φροντίσουμε την ψυχή και το πνεύμα. Μια φροντίδα που παρέχεται μέσα απ'την στιγμή της δημιουργίας. Δανείζομαι μια φράση του Μ.Χατζιδάκι απ'την τοποθέτησή του για το τραγούδι και το ρόλο του που δένει με αυτό που εκφράζω για την τέχνη γενικότερα:"...δεν είναι σύνθημα ή πράξη εκτονώσεως...Είναι μια σχέση υπεύθυνη, μια πράξη ερωτική ανάμεσά μας που μας αποκαλύπτει. Τελετουργία που απαιτεί τόσο από σας όσο και από μένα, μια προετοιμασία θρησκευτική, επίμονη άσκηση γνώσης και αθωότητας αποκαλύψεως και ανιχνεύσεως, μνήμης και προφητείας." Θεωρώ πως αυτό συμβαίνει σε όλες τις τέχνες, ή τουλάχιστον εκεί θα πρέπει να στοχεύουμε απ'την πλευρά μας.
Σαφώς η τοποθέτηση σχετικά με τον εκπαιδευτικό ρόλο της τέχνης δεν είναι ρηξικέλευθη, δεν είναι πρωτότυπη. Θεωρώ, όμως, πως κάπου στα μισά του δρόμου την ξεχάσαμε ή θελήσαμε να την προσαρμόσουμε στα δεδομένα της ευκολίας, του εύπεπτου που έχει γίνει πλέον τρόπος ζωής. Αλλάζοντάς της λοιπόν λειτουργία, το ρόλο της δηλαδή απέναντι σε εμάς, είναι πολύ εύκολο να υποτιμηθεί, να θεωρηθεί πολυτέλεια και να πεταχτεί νωρίς στο καλάθι των αχρήστων κατά τη διάρκεια του αναγκαστικού ξεκαθαρίσματος των δύσκολων εποχών. Ας κοιτάξουμε όμως πίσω αφού τελειώσουμε αυτό το ξεκαθάρισμα κι ας δούμε τι μένει .Ένας άνθρωπος γυμνός απ'την ουσία του, απ'την αλήθεια του. Στην περίπτωση αυτή είναι πολύ εύκολο να αποπροσανατολιστεί, να χάσει την αισθητική και πολύ εύκολα να δέχεται κάθε είδους ασχήμια σε όλους τους τομείς της ζωής του.
Ωστόσο, το πρόβλημα δε σταματά εκεί. Για να έχει ευεργετικό ρόλο στην ψυχή και το πνεύμα οποιαδήποτε μορφή τέχνης ,είναι απαραίτητο να ξεφύγει απ'τις επιταγές της εμπορικότητας που στοχεύει στο ευτελές. Αυτή είναι η απάτη που συντελείται σε περιόδους ευμάρειας. Σε αυτή την περίπτωση ,δεν μπορούμε να μιλάμε για πολυτέλεια-και κατά συνέπεια έλλειψη-αλλά για ένα είδος τέχνης χαμηλού επιπέδου που προβάλλεται εντατικά. Και σε αυτή την περίπτωση όμως το αποτέλεσμα παραμένει ίδιο, καθώς η επίδραση αυτής της χαμηλής ποιότητας τέχνης στον άνθρωπο είναι η ίδια με αυτή της έλλειψης σοβαρής καλλιτεχνικής πρότασης.
Ας ξανακοιτάξουμε τώρα το αρχικό μας ερώτημα: Πολυτέλεια ή αναγκαιότητα; Πρόκειται για μία ξεκάθαρη αναγκαιότητα για τον άνθρωπο που, όμως, της φορέσαμε την ταμπέλα της πολυτέλειας. Αν την δούμε όπως πρέπει και όπως οφείλουμε θα καταλάβουμε ότι είναι μέρος της φύσης της ανθρώπινης ψυχή να είναι δημιουργός και αποδέκτης της τέχνης αλλά και ανάγκη σε βαθμό τέτοιο που θα μας βγάλει απ'τα όποια διλήμματα...
